W początkach XIX wieku, a konkretnie w 1807 roku, wzniesiony został w pobliżu brzegów Świny jeszcze jeden wiatrak, w miejscu gdzie dziś przy ulicy Bohaterów Września 39 znajduje się budynek popularnie przez mieszkańców nazywany „podkową”. Jego właściciel nazwiskiem Blank, po pożarze w 1824 parcelę sprzedał miastu. W kilka miesięcy potem, zbudowano tam pierwszy, świnoujski Dom Zdrojowy ( Gesellschaftshaus).

Na pustkowiu, na nie istniejącym już wydmowym pagórku, przy dzisiejszej ulicy Sikorskiego, stanął w 1816 roku następny wiatrak. Przez blisko pół wieku jego śmigła pracowicie kręciły się, bogacąc kolejnych właścicieli. Potem jednak stał się ewidentną przeszkodą dla rozwoju miasta. Jak już bowiem wspominałem, w jego pobliżu, nie wolno było stawiać wyższych budowli. Miasto zaś w swoim rozwoju zaczęło wówczas wychodzić siecią ulic w kierunku morza. Rozpoczęto też zabudowa rejonu na północ od ulicy Piastowskiej. Zaowocowało to latami procesów i wojen podjazdowych, zakończonych sprzedaniem miastu młyna wraz z parcelą. W 1895 roku na części tej parceli stanęły Łazienki Cesarza Fryderyka. Dziś, pod nr 10 stoi tam dziwna, stara kamienica z czerwonej cegły.

Następny, holenderski wiatrak, zbudowany został w 1823 roku, na zachodnim skraju starego cmentarza, rozciągającego się wzdłuż ulicy Chopina. W 1842 roku wiatrak spłonął, zaś pagórek na którym stał, po zniwelowaniu włączony został do cmentarza.

Dla porządku nadmienić należy, że również przy obecnej ulicy Wyszyńskiego, gdzie stoją dziś domy numer 4 i 5, w latach 1837 - 1867, na wysokiej piaszczystej wydmie, stał także piękny wiatrak. Został on odkupiony przez gminę i naturalnie rozebrany, by umożliwić rozbudowę miasta.

Najdłużej, bo do roku 1919 funkcjonował w naszym mieście duży, murowany młyn, z obrotową głowicą, który stał u zbiegu ulic Matejki i Wyspiańskiego, tam gdzie po wojnie znajdowało się ogrodnictwo pana Parzyszka w sąsiedztwie spółdzielczego „blokowiska”. Otóż miejsce to upatrzył sobie niejaki Jakub Utpatel, który mimo sprzeciwu miasta, na terenie będącym wówczas własnością państwa w 1826 roku zbudował piękny młyn, dom mieszkalny i zabudowania gospodarcze.

Po kilkudziesięciu latach względnej prosperity i ten wiatrak stał się zawalidrogą dla rozwoju miasta. Wobec narastających trudności, już w końcu XIX wieku młyn nie posiadał klienteli. Jak rzekłem rozebrano go w 1919. Zdemontowane części powędrowały do Prus Wschodnich, gdzie posłużyły do odbudowy zniszczonego przez Rosjan w I wojnie światowej podobnego urządzenia. Przed rozbiórką podziwiał go i w szkicowniku utrwalił wybitny malarz, kubista światowej sławy Lyonel Feininger w czasie pobytu latem 1912 roku. Przed kilkunastu laty w pobliżu miejsca, w którym stał wiatrak odnaleziona została połowa kamienia młyńskiego, którą umieszczono w Muzeum Rybołówstwa. Jest to poza nielicznymi zdjęciami jedyna pamiątka po tak licznych niegdyś w Świnoujściu wiatrakach.

W dzisiejszych granicach miasta istniały i to już od dawna również wiatraki po wschodniej stronie Świny na Warszowie, w Karsiborzu i Przytorze. Zachowały się nawet przepiękne wizerunki niektórych z nich. W wielu jeszcze miejscowościach na wyspie Wolin jeszcze po 1945 r. znajdowały podobne urządzenia. Niektóre z nich w całkiem dobrym stanie. Były też, jak ten w Płocinie nad Zalewem uszkodzone w wyniku działań wojennych a po wojnie popadające w ruinę.

Pozostaje jeszcze jeden problem do wyjaśnienia. Świnoujście od początku było miastem bez rolniczego zaplecza. Co zatem mełły te liczne młyny ? Przede wszystkim zboże przywiezione przez statki, w mniejszym zaś stopniu to wyprodukowane przez miejscowych, niezbyt licznych rolników. Po przemieleniu w Świnoujściu, przetworzone na mąkę, kaszę, śrutę wędrowało dalej. W produkty młynarskie zaopatrywano też wychodzące w morze statki i oczywiście mieszkańców miasta. No i sprawa kolejna to piaszczyste pagórki. W tekście wspominam kilkakroć o piaszczystych pagórkach, na których budowano wiatraki. W ówczesnym krajobrazie miasta wydmowe pagóry były czymś normalnym a dopiero w II połowie XIX wieku w wielu miejscach dokonano niwelacji terenu niezbędnej dla rozbudowy miasta. Pisałem o tym kiedyś, w jednej z naszych gawęd. O dawnym ukształtowaniu terenu przypominają pagórkowate tereny dawnego cmentarza przy ulicy Chopina oraz teren w rejonie ulicy Matejki i Liceum Katolickiego.

Jest jeszcze jeden świnoujski wiatrak, który pozostał do dzisiaj i jest jednym z symboli miasta, to „Stawa Młyny” znak nawigacyjny posadowiony na zachodnim falochronie świnoujskiego portu. Jego wyobrażenie znajdujemy niemal w każdym wydawnictwie informującym o mieście, w logo lokalnej telewizji i naturalnie na dziesiątkach pocztówek sprzedawanych w kioskach. Budowlę tę wzniesiono jeszcze w XIX, jako część systemu nawigacyjnego, pozwalającego na bezpieczne wejście do portu. Oczywiście skrzydła tego „wiatraczka” nigdy się nie kręciły i nie poruszały żadnego mechanizmu. Ale za to jaki to wdzięczny cel romantycznych spacerów po świnoujskiej plaży ! O jego historii nie całkiem znanej nawet mieszkańcom, wkrótce napiszę.

źródło: www.iswinoujscie.pl