Wśród polskich osadników, zasiedlających w latach powojennych Świnoujście i najbliższą okolicę, większość stanowili przybysze, którzy innego miejsca na życie nie posiadali, zabrano im bowiem „małe ojczyzny”, miejsca gdzie żyli oni i ich przodkowie. Wojenne losy przygnały tu dawnych mieszkańców spalonej Warszawy, spacyfikowanych wsi kieleckich czy zamojskich. Bardzo poważną grupę ludności, stanowili wreszcie przybysze określani mianem „sybiraków”. To byli ci, którzy mieli szczęście wrócić do Polski po kilkuletniej przymusowej deportacji. W bezkresne rejony Syberii i stepów Kazachstanu trafili w wyniku wielkich deportacji, jakie nastąpiły na terenach zajętych po zdradzieckim ataku wojsk radzieckich na wschodnie tereny polskie, 17 września 1939 r.

Podjęte przez agresorów, antypolskie represje skutkowały nie tylko powszechnie już znanymi morderstwami polskich jeńców w Katyniu, Ostaszkowie i Starobielsku, ale także aresztowaniami i prześladowaniem polskiej inteligencji, funkcjonariuszy państwowych i duchowieństwa, niszczeniem wszystkiego co polskie. Równolegle, już od grudnia 1939 r. rozpoczęły się masowe deportacje cywilnej, polskiej ludności do dalekich rejonów ZSRR, głównie zaś na Syberię i Kazachstan. Deportacje prowadzone w nieludzkich wręcz warunkach w latach 1939 – 41, w czterech rzutach objęły liczbę 880 tyś – 1080 tyś. osób. Już w drodze do miejsc przymusowego osiedlenia, dużo osób, szczególnie dzieci i starszych, zaawansowanych wiekiem zmarło. W ciągu kolejnych lat pobytu w niezwykle trudnych warunkach klimatycznych głód, choroby i mordercza praca, zdziesiątkowały wygnańców.

Powroty do Polski nastąpiły głownie w 1945 i 1946 r. i nie objęły one wszystkich wysiedleńców. Część z pominiętych wówczas, powróciła w ramach drugiego rzutu repatriacyjnego w latach 1957 – 58. Spora jednakowoż liczba nie powróciła nigdy. Ich szczątki rozsiane są na bezkresnych przestrzeniach sowieckiego „imperium zła”.

W Świnoujściu i okolicy osiedliło się po wojnie kilkaset rodzin, łącznie w pierwszej jak i drugiej repatriacji. Ówczesne statystyki ze względów natury politycznej, nie wyszczególniały tej kategorii osiedlonych, stąd też przytaczane dane są orientacyjne. Od 1989 r. część z nich jest zaewidencjonowana i zorganizowana w reaktywowanym w 1988 r. Związku Sybiraków, posiadającym już ponad 80-letnią historię. Liczba członków świnoujskiego Związku jest zmienna, tak jak ich skład. Ze zrozumiałych względów najstarsi członkowie, ci którzy przeżyli piekło sowieckich zsyłek umierają. Bardzo często w ich miejsce wchodzą ci, którzy trafili tam jako dzieci a nawet tam urodzeni.

Tu pewna uwaga. Słowo „Sybir” nie jest w tym wypadku pojęciem geograficznym, to symbol carskich a następnie stalinowskich represji i zsyłek jakie dotknęły Polaków. Sybiracy zatem, to także aresztanci i jeńcy bezprawnie więzieni w obozach morderczej pracy i zagłady, za to tylko, że należeli do Armii Krajowej czy też do innych organizacji polskiego podziemia w czasie II wojny.

Świnoujskie środowisko sybirackie, z upływem czasu coraz mniejsze, swoją obecność dokumentuje udziałem w patriotycznych przedsięwzięciach, upowszechnianiem, szczególnie w środowisku młodzieży szkolnej, nieznanej, bolesnej karty polskich dziejów. O tragedii i męczeństwie ofiar polityki sowieckiej, przypominają też mieszkańcom dwa bardzo różne monumenty. Na cmentarzu komunalnym przed kilku laty, wzniesiona została spontanicznie, charakterystyczna budowla z tablicą upamiętniającą tragedię pomordowanych i deportowanych Polaków, oraz tabliczkami z nazwiskami osób, które utraciły życie w wyniku sowieckich represji. Kolejne miejsce pamięci o Sybirakach, zostało wzniesione na Skwerze Zesłańców Sybiru w Świnoujściu, jest to bardziej pomnik niż tablica pamiątkowa. Zbudowano ten monument, przy finansowym udziale miasta, które na ten cel, poza zgodą na lokalizację, zadysponowało też pewna kwotę pieniędzy. Prace związane ze zgromadzeniem niezbędnych środków, załatwianiem rozlicznych formalności prowadził Społeczny Komitet Budowy Pomnika, kierowany przez pana Jerzego Jańca, również Sybiraka. Ogólny projekt jest autorstwa pana inż. Rachuty, zaś wykonawstwo zapewnił miejscowy znakomity rzemieślnik, pan Andrzej Góra. Elementy metalowe pochodzą ze współpracującą z nim firmy z Rybnika. Głównym motywem pomnika jest Krzyż Sybiraków i tablica, na której umieszczony został tekst w brzmieniu ustalonym przez świnoujski Zarząd Koła Związku.

Odsłonięcia, dokonano 21 września 2006 r. przy udziale duchownych, władz miejskich, kompanii honorowej miejscowego garnizonu Marynarki Wojennej i wielu, wielu mieszkańców. Pomnik – tablica Sybiraków jest w nocy starannie podświetlona, co z jednej strony eksponuje monument, z drugiej zaś, skutecznie chroni jego metalowe części przed „zbieraczami” metali kolorowych. Niestety, w takiej rzeczywistości przyszło nam się żyć.

źródło: www.iswinoujscie.pl