Dr Józef Pluciński • Poniedziałek [23.01.2012, 01:59:46] • Świnoujście
Warszów i osiedla na wschodnim brzegu Świny ( 4 )
Port rybacki przy latarni morskiej ok.1930 r. Reprodukcja pocztówki w zbiorach autora.(fot. Archiwum autora
)
Przez stulecia, wschodnia część dzisiejszego Świnoujścia, istniała w zasadzie jako większa wioska z tradycyjną wiejską zabudową, rolnictwem i rybołówstwem przybrzeżnym, jako głównymi gałęziami gospodarki. Stanu tego nie zmieniły ani powstałe nabrzeża portowe ani wzniesione w II połowie XIX wieku obiekty twierdzy.
Do dostrzegalnych zmian doszło dopiero na początku XX wieku, kiedy to i tam docierać zaczął proces industrializacji. Wcześniej w rozwoju osiedli położonych na prawym brzegu Świny, zakłady przemysłowe nie odegrały istotniejszej roli, ich po prostu nie było. Peryferyjne położenie w stosunku do Szczecina, trudny dostęp komunikacyjny i brak miejscowych surowców, decydowały o małej atrakcyjności inwestycyjnej tego rejonu. Pamiętać też trzeba, że dopiero w końcu XIX wieku została tu doprowadzona energia elektryczna, a jeszcze później, bo dopiero po pierwszej wojnie światowej powstały zaczątki wodociągów i kanalizacji. Nie było z tym zresztą lepiej na uznamskiej stronie. Jeśli zatem mówić można było o ożywieniu gospodarczym, to przejawiało się ono początkowo w powstawaniu niewielkich warsztatów rzemieślniczych, usługowych, handlowych i gastronomicznych, zatrudniających maksymalnie po kilka osób. Sprzyjała temu obecność dość licznej obsady twierdzy, marynarzy ze stacjonujących tu okrętów i coraz częściej pojawiających się tu letników.
Usytuowanie obiektów fortecznych II poł XIX wieku. Fort Zachodni, Świnoujście 2006. (fot. Piotr Laskowski
)
Oznaki nowych tendencji w rozwoju prawobrzeża pojawiły się, jak wspomniałem, na początku XX wieku. Jednym z pierwszych, dość szybko rozwijających się zakładów przemysłowych, był Zakład Obróbki Żelaza i Stali założony w 1908 roku i prowadzony wiele lat przez Hermanna Sieberta,. Była to wytwórnia podków końskich o specjalnym wykroju zmniejszającym poślizg. Roczna produkcja zakładu dochodziła do 1800 – 2000 ton tego produktu, a zatrudnienie w okresie szczególnego wzrostu zamówień, dochodziło do niemal 200 osób. Bazę surowcową dla zakładu stanowiła surówka i złom żelazny dostarczane, głownie drogą wodną, z zagłębia Ruhry, w bezpośrednią niemal bliskość zakładu. Wywóz produkcji następował koleją, czemu z kolei sprzyjała bliskość torów i połączenie niewielką bocznicą. Odbiorcami tego bardzo specjalnego produktu byli przedsiębiorcy przewozowi posługujący się transportem konnym głownie w wielkich miastach, a przede wszystkim w Berlinie. Rynek odbiorców był stosunkowo duży, jako że w okresie tym w wielkich miastach, brukowaną nawierzchnię bardzo wcześniej rozpowszechnioną, zastępowano na skalę masową asfaltem, na którym końskie kopyta ślizgały się. Prowadziło to do kontuzji i ciężkiego uszkodzenia końskich nóg. Specjalny krój produkowanych w Świnoujściu podków, skutecznie temu zapobiegał. Zakład, mając tak chłonny rynek odbiorców, rozwijał się więc pomyślnie. W latach 30-ych ubiegłego stulecia, produkcję realizowano w 2-ch liniach wytwórczych składających się każda z pieca odlewniczego i tzw. gruszki Bessemera. Ten profil produkcji zakład utrzymywał z pewnością do 1938 - 39 r. Brak jest źródłowych podstaw do stwierdzenia, czy w okresie II wojny światowej w dalszym ciągu produkowano tam podkowy. Przypuszczać jednak należy, że potencjał zakładu wykorzystywany był dla potrzeb gospodarki wojennej, np. do wytwarzania odlewów dla przemysłu zbrojeniowego. Nie podlega bowiem wątpliwości, że zakład w czasie wojny pracował, gdyż po wojnie, w opuszczonych i częściowo zniszczonych w czasie nalotu 12.03.1945 r. halach, znajdowały się obie gruszki Bessemera z zastygłym metalem, a na terenie leżały stosy nie obrobionych metalowych odlewów, nie przypominających kształtem podków.
Podkowy z reklamowego wydawnictwa Hermana Sieberta. (fot. Archiwum
)
W początkach 1925 roku także na Warszowie, przy obecnej ulicy Okólnej, powstał kolejny, nowy zakład noszący nazwę Ostswine Maschinenfabrik. Założyli go, przybyli z Hamburga przedsiębiorcy, braci Hans i Peter Spengler. Niewielki zakład wytwarzał dla potrzeb firm drogowych i budowlanych urządzenia służące produkcji nowoczesnych drogowych płytek klinkierowych. W tym samym zakładzie produkowano też owe w niewielkiej ilości klinkierowe płytki drogowe, dla zaspokojenia potrzeb miejscowych. Na terenie miasta niezwykle trwałą nawierzchnię, ułożoną z tego materiału, można spotkać m.in. na terenie dawnego kompleksu koszarowego przy ul. Wojska Polskiego, jak też w niektórych miejscach, po wschodniej stronie miasta.
Fragment reklamy zakładu braci Spenglerów z 1934 roku. Reprodukcja w zbiorach autora.(fot. Archiwum autora
)
Zakład w latach 1932 – 36 zatrudniał około 40 pracowników produkcyjnych w tym czterech inżynierów. Wytwarzane w Świnoujściu urządzenia, ze względu na bardzo nowoczesne, opatentowane rozwiązania, miały doskonałą opinię i niezły zbyt. Ich odbiorcami były głownie duże cegielnie w Saksonii, gdzie znajdowały się odpowiednie złoża glinki ceramicznej, z której na dużą skalę wytwarzano ową kostkę klinkierową. W 1937 roku fabryczka przeniesiona została do Berlina, gdzie kontynuowała produkcję.
Restauracja „Sanssouci” na Warszowie pełniąca rolę domu zdrojowego, około 1925 r. Reprodukcja w zbiorze autora. (fot. Archiwum autora
)
Podjęty na wielką skalę program przygotowań wojennych III Rzeszy zmienił w ciągu kilku lat radykalnie obraz wschodniej strony. Powstały tam nie tylko rozliczne instalacje wojskowe, ale też zakłady przemysłowe służące wojennym celom faszystowskich Niemiec. O niektórych z nich napiszę w odcinku kolejnym.
źródło: www.iswinoujscie.pl
Do Gość • Środa [25.01.2012, 06:15], , przy budowie portu odkopano zbabar.niemiecki szpital naprzeciwko cpn" W związku z tym fragmentem mam pytanie czy były to pozostałości Lazaretu Krigsmarine, ponieważ kilka razy widziałem korespondencję ze stemplem Marinelazarett Ostswine, czy może Pan przyblizyc jego lokalizację? Domyślam się że, chodzi nabrzeże CPN, do którego prowadzi droga przy obecnej wartowni brzy biurowcu Portu o której Pan wspomina.
dziekuje wszystkim za poruszane tematy akurat o miejscach i czasie gdzie ja bylem obserwatorem i uczestnikem.niewiedzialem ze powracanie do przeszlosci daje mocne uczucie czegos bezpowrotnie utraconego, przemijania, tymczasowosci.w zyciu zachowujemy sie jak bysmy mieli zyc setki lat. warto nieraz pomyslec w codziennej gonitwie ze po skonczeniu zycia bedziesz tam gdzie byles przed urodzeniem.pozdrowienia rodak.
na ostatnim zdjeciu ten dom tomoze za niemca to ta restauracja. pamietam zwlaszcza wlewa strone byly wielkie drzewa cos ala park az do kiosku z piwem i szaszlykiem w srodku tegoniby parku stal niemiecki pomnik, ktoregos dnia kuter rybacki wylowil iprzycholowal dunska piekna lodz motorowa wypelniona papierosami prince cecil zlozyli je kolo tego pomnika, tysiace paczek prawie wszystko mokre.na zdjeciu ludzie i samochod to wprawo przez droge pare metrow byl basen rybacki.droga ta szla do promu, nie jestm pewny chyba tu sie zaczynala bunkrowa szla do promow, po lewej byly bunkry dzial przeciw lotniczych dalej fosa i twierdza bylo wojsko pozniej restauracja dancing, dalej zacumowana slynna emilia gierczak po prawej boisko i szkola ryboustwa morsk. dalej duzy budynek wysoko ogrodzony pilnowany przez ruskich, obecnie mgz.zps.trzy budynki ocalale po budowie portu to mag.odzierz-narzedz, obecna wartownia i hala warsztatow naprawy spychaczy i maszyn, przy budowie portu odkopano zbabar.niemiecki szpital naprzeciwko cpn.rodak
jeszcze jedna rzecz, pamietacie slynne turnieje miast;swinoujscie---kolobrzeg to w tym basenie i nabrzezu odbylo sie wiele konkurecji, przyjechal wielki swiat, telewizja kamery na waskich torach wzdloz basenu, wozy transmisyjne tv.ogladalem w tv ale jak zaczeli pokazywac zawody przy basenie po 5-ciu min bylem prz basenie, pamietam zawody plywackie, w wielkim akwarium nurkowie spawali zelazo pod woda, przy latarni ibasenie symboliczne miejsce obchodow przez miejscowa spolecznosc dni morza i powitania nowego roku, zimne ognie, roznokolorowe rakiety, strzelali latarnicy i ze statkow w basenie z kutrow, duzo smiechu iradosci.pozdrowienia. rodak
zdj.1.w tym basenie pamietam nie tylko kutry i lodzie rybackie, cumowal tam holownik rosomak, szkwal motorowo zaglowy nalezaly do polskiego ratownictwa okretowego, plywajacy duzy hotel robotniczy, motorowka z wop.pozd.rodak.
co do rest.sanssouci to byl chyba budynek naprzeciwko malego budynku spoldzielni ryb.certa ktora byla przy basenie widocznym na zdj 1 w prawym dolnym rogu. mieszkalem od basenu 5 minut, hodzilem tamtedy do do baru mlecznego po mleko przy promie barlickiego iprzejazd kolejowy bo naosiedlu w tym czasie byl tylko maly kiosk.1964 pozdr.rodak.
tez bawiłem sie na fajfach w PARKOWEJ fajne czay były i TANIO było
Do Warszowianina, bardzo dziękuję za informację, mieszkałam na Warszowie, ale w pamięci nie mogłam jakoś zlokalizować tego budynku. Pamiętam piękne budynki po prawej stronie od szosy, którą chodziłam na plażę. Okolice latarni były mi mniej znane, pamiętam jeszcze, ale jak przez mgłę(były to wczesne lata 50-te,) , po lewej stronie w połowie drogi na plażę była duża łąka i stało tam parę domków, jeden był na pewno drewniany, bardzo ładny mieszkał tam oficer ruski z rodziną, pamiętam miał córeczkę, która bawiła się przed domem piękną dużą lalką. Może dlatego zapamiętałam ten dom?. Dom stał daleko od drogi. Jeszcze raz bardzo dziękuję Panu Doktorowi za wywołanie TAKICH wspomnień, również dziękuję wszystkim tu piszącym, przyjemnie jest czytać te wspomnienia. Pozdrawiam.
Do Pani Krystyny Restauracja „Sanssouci” o której pisze Pan Dr znajdowała się nad basenem przy latarni morskiej widocznej na ostatnim zdjęciu, czyli na Osiedlu Leśnym a do 1945 nazywanym Osternothafen.
i znowu dowód na to że wojsko jest czynnikiem miastotwórczym
do Rodaka - wszystko co napisałeś się zgadza, ale Ty piszesz o lewobrzeżu, a ja pytam o Warszów- ostatnie zdjęcie w tym artykule. Parkową pamiętam, było tam super. Pozdrawiam
dom zdrojowy to kompleks pomieszczen dobrze mi znanej res. parkowa-niezapomiane (fajfy)koniec 60 i pocz. 70. tak to wtedy nazywano zabawy dla mlodzierzy w parkowej. z tylu parkowej wtym czasie byla wytwornia wody mineralnej o nazwie ;wolinianka;moze dlatego za niemca nazwa dom zdrojowy, od pokladow znajdujacej sie tam wody zdrojowej.byl pasaz ze sklepami wtym budynku, jego koniec naprzeciwko muszli koncertowej poczatek naprzeciwko glownego wejscia na plaze i przez droge do albatrosu. znowu wszystko jak w filmie.poz.rodak.
Tradycyjnie ekstra. Popijając kawę czekam na dalszy ciąg fascynujących opowieści. Miło pooglądać i poczytać historii naszego miasta. Ukłony aż do ziemi za ogrom fachowej wiedzy i umiejętność jej przekazywania. POzdrawiam K
Dzięki za artykuł, może wiadomo, gdzie była ta restauracja-dom zdrojowy, w którym miejscu, chociaż orientacyjnie. Bardzo dziękuję za wszystkie artykuły i za zdjęcia, i oczywiście za komentarze-wspomnienia. Pozdrawiam.
Kolejny deser do kawy ślicznie dziękuje panie doktorze za kolejną dawkę historii naszego cudownego miasta pozdrawiam
Dziękuje Panie Doktorze.Świetny artykuł.Pozdrawiam.