Handel spółdzielczy i państwowy, kierowany odgórnie rozdzielnikami, normami i nakazami absolutnie nie sprawdzał się. Mimo ideologicznej ekwilibrystyki i obwiniania już to „kułaka”, który nie odstawiał państwu zboża, już to mitycznego spekulanta, w handlu zapanowała totalna mizeria. Wynikała ona z ogólnie kiepskiej powojennej sytuacji gospodarczej oraz wprowadzanej na siłę kolektywizacji rolnictwa. W tych warunkach, po krótkim okresie względnej prosperity, w początkach lat 50-ych znowu wprowadzone zostały kartki aprowizacyjne. Według oficjalnej propagandy, dokonano tego w interesie klasy robotniczej, by „elementy spekulacyjne nie wykupywały z rynku niewystarczającej masy towarowej”. W interesie mas pracujących, dokonano też jesienią 1950 roku wymiany pieniędzy, która spowodowała w praktyce powszechną utratę oszczędności. Skokowo, bo o 100 % wzrosły również ceny chleba, naturalnie również w interesie mas pracujących, bo jak twierdzono, kułacy ( bogaci chłopi ) karmili chlebem inwentarz żywy. Drastyczne podwyżki cen, propagandowo łączono z obniżkami cen lokomotyw, stali, statków czy szyn, dowodząc statystycznie, że oto per saldo, jako społeczeństwo zyskaliśmy na "regulacji cen" np. 0,7 proc.

W Świnoujściu, po całkowitym wyeliminowaniu handlu prywatnego, na placu boju pozostała Powszechna Spółdzielnia Spożywców, która w oparciu o własne i przejęte lokale, zorganizowała w mieście wątłą nad wyraz sieć handlową, składającą się z kilkunastu sklepów spożywczych i kilku przemysłowych. W 1952 roku, na teren miasta weszła kolejna już, państwowa firma handlowa, Miejski Handel Detaliczny (MHD), która miała poprawić zaopatrzenie w artykuły spożywcze, ale głównie w konfekcję i tzw. przemysłówkę. Mimo, że była to firma państwowa, a więc wedle wówczas panującej doktryny „słuszniejsza” od spółdzielczej PSS, nie na wiele to pomogło handlowi, gdyż przy ogólnej mizerii i ta firma nie miała większych możliwości polepszenia zaopatrzenia. Drobny handelek kioskowy przejęło również państwowe przedsiębiorstwo „Ruch”, a rybami w detalu handlowała państwowa „Centrala Rybna”. W Świnoujściu miała ona wówczas siedzibę przy Placu Wolności 14. Mizerny jednakowoż był ten uspołeczniony i upaństwowiony handel, zaspokajające tylko najbardziej podstawowe potrzeby ludzi. Mięso, ryby, cukier, tłuszcze i wiele innych produktów, stały się trudne do osiągnięcia, a ceny ich rosły.

Jak zawsze w takiej sytuacji, pewnym uzupełnieniem mogło być targowisko miejskie. Ale z tym łatwo nie było. Indywidualni rolnicy z Przytoru czy Karsiborza musieli posiadać przepustkę na prom, jako że w tym czasie Świnoujście lewostronne było miastem zamkniętym. Związana z uzyskaniem przepustki urzędowa mitręga, zniechęcała rolników do wybierania się z towarem na zachodni brzeg. Urzędnicy wyjaśnili to niską wydajnością rolników indywidualnych, a „do miasta” wyruszali rolnicy i ich żony z tobołkami i koszykami wypełnionymi masłem, śmietaną, twarogiem czy jajami. Mięso nabywało się również z mniej lub bardziej legalnego uboju, bezpośrednio u rolnika. Stałą instytucją życia społecznego stały się też domokrążne kobiety ze wsi przynoszące bezpośrednio do domów zainteresowanych pożądane produkty. O wspaniałym smaku śmietany, mleka czy jajek „od chłopa”, starsi mieszkańcy do dzisiaj z zachwytem jeszcze opowiadają. W improwizowanych chlewikach i komórkach, nawet w centrum miasta nierzadko pochrząkiwały świniaki gdakały kury, kicały króliki. Kreatywność rodaków w tym względzie była imponująca.
Ponieważ przydziały ryb do sklepów wynosiły, szczególnie w zimie, około 10 proc. tego, czego rynek potrzebował, powszechną były bezpośrednie ich zakupy u rybaków kutrowych i łodziowych. Ten handel, jak i hodowlę władze nazywały „czarnorynkowym”, traktowały jako spekulację i zdecydowanie, a nadaremnie zwalczały.

Opisana mizeria dotyczyła nie tylko zaopatrzenia w żywność. Nie do nabycia , były radioodbiorniki, odkurzacze, rowery, że nie wspomnę o lodówkach i pralkach, które pojawiły się na rynku znacznie później. Problemem były nawet prozaiczne meble, garnki, talerze, sztućce. Jak z innej bajki czyta się dzisiaj oficjalną informację ze Świnoujścia anno 1954 – 55, że w sklepach nie ma odzieży dziecięcej, damskiej i męskiej, skarpet, bielizny, nie mówiąc o okryciach wierzchnich czy butach. W sklepie tekstylnym MHD były n.p. dwa modele sukienek, a rarytasem okazywały się prozaiczne tenisówki czy tzw. gumiaki.

Cechą ówczesnych placówek handlowych był też okrutny niedostatek ich wyposażenia. Lodówki czy lady chłodnicze właściwie nie istniały, powszechne były prymitywne wagi odważnikowe, towary sypkie pakowano w sklepie do papierowych torebek ( jeśli były), często zaś przy braku papieru i opakowań, rolę tę pełniły stare gazety. Plagą sklepów były przerwy dyktowane remanentem lub przyjęciem towaru. Obsługa niedoszkolona albo nieuczciwa obsługa klienta traktowała jak intruza. Bardzo częste wówczas manka i niedobory wpisywane były najczęściej w planowane straty spółdzielni czy państwowego przedsiębiorstwa handlowego. Przy braku wielu artykułów naturalną rzeczą były gigantyczne kolejki po podstawowe nawet artykuły i „sprzedaż spod lady”, w zaprzyjaźnionym sklepie, niedoważanie, zawyżanie cen. Towar trzeba było wystać, trafić, załatwić, zorganizować, dostać, a np. do mięsa obowiązkowo trzeba było mieć dojście. I nie na wiele przydawały się wywieszane na ścianach mobilizujące hasła czy ruch współzawodnictwa np. o tytuł przodującego sklepu czy zmiany. Groteską i przedmiotem licznych dowcipów były też zawieszone w każdym sklepie, upstrzone przez muchy, książki życzeń i zażaleń.

Zgodnie z praktykę tamtych czasów istniał też handel dla „wybranych synów narodu”. Już w początkach lat 50-ych ubiegłego stulecia powstał w mieście oddział PH Konsumy zapewniając zaopatrzenie dla pracowników Urzędu Bezpieczeństwa, Milicji i aparatu politycznego. Na rzecz żołnierzy zawodowych jak też coraz liczniejszego garnizonu marynarki i wojska, pracowała ekspozytura Wojskowego Przedsiębiorstwa Handlowego, której biuro znajdowało się na Placu Wolności 12. Powszechne było też zaopatrywanie pracowników przez zakładowe bufety, a rady zakładowe związków zawodowych za najważniejszą działalność uznawały zaopatrywanie załóg robotniczych na zimę w ziemniaki, cebulę i okazjonalne przydzielanie reglamentowanych towarów.

Jak już wspomniałem bardziej poszukiwane artykuły, jak motocykle, rowery, pralki wirnikowe (innych nie było), radioodbiorniki i szereg innych towarów sprzedawano tylko na tzw. talony, którymi obdarzano już to przodowników pracy, już to zasłużonych działaczy. Wręczanie talonów odbywało się przy okazji świąt państwowych, czy też innych tego typu uroczystości. Wizerunki szczęśliwców wraz z nabytymi dobrami, publikowano naturalnie w prasie lokalnej, w zakładowych gazetkach ściennych itd.

Sektor prywatny, ten legalnie działający, praktycznie wybity został do nogi. I tak było przez lat kilka, do przełomu kolejnego dziesięciolecia. Pewne zmiany, aczkolwiek nie bez problemów i nie od razu, nastąpiły po 1956 roku, a w zasadzie w końcu lat 60-ych. O tym okresie, bardzo bujnego rozwoju bardziej już nowoczesnego handlu, chyba jeszcze napiszę.

źródło: www.iswinoujscie.pl