Na wstępie nieco historii. Miasto zostało zajęte przez jednostki radzieckie w początkach maja 1945 r., gdy trwały już ostatnie walki o Berlin i dogasała wielka pożoga II wojny światowej. Położenie geograficzne i strategiczne znaczenie rejonu ujścia Odry dla interesów radzieckich sprawiły, że Świnoujście i wyspa Wolin w granicach państwa polskiego znalazły się jako ostatnie, bo dopiero w początkach października 1945 r. Nastąpiło to zgodnie z postanowieniami zwycięskich mocarstw na Konferencji Poczdamskiej i dodatkowym porozumieniem z dowództwem radzieckich wojsk okupacyjnych w Niemczech. Na odpowiedni, uzgodniony z Rosjanami moment przejęcia miasta i powiatu oczekiwała od sierpnia 1945 w Kamieniu Pom., grupa operacyjna Pełnomocnika Rządu RP Władysława Matuli. Do Świnoujścia przybyli oni w uzgodnionym z Rosjanami terminie, a więc 4 października 1945 r. w godzinach popołudniowych. Po zakwaterowaniu ponad 60-osobowej ekipy w opustoszałych budynkach w śródmieściu, kilkuosobowe grupy Polaków udały się na rozpoznanie miasta. Pełnomocnik Rządu RP Władysław Matula w towarzystwie swego zastępcy Romana Berenta, znakomicie władającego językiem rosyjskim, udał się do oczekującego go rosyjskiego komendanta wojennego, z którym ustalono termin przejęcia powiatu i miasta przez stronę polską na 6 października 1945 r. O zdarzeniu tym tak raportował potem Władysław Matula:
(…)”Niniejszym uprzejmie zawiadamiam, że w dniu 6. X. 1945 powtórnie wjechałem do Świnoujścia i po przeprowadzeniu rozmów z komendantem wojennym oraz z przybyłymi delegatami ze sztabu marszałka Żukowa przekazano mi obwód Uznam-Wołyń, z tym jednak, że poza miastem Świnoujściem do czasu, dopóki nie otrzymają szczegółowej mapy, nie wolno nam zajmować żadnych obiektów.
Przekazanie wspomnianego powiatu nastąpiło w dniu 6 b.m. o godzinie 17 po południu”.
iswinoujscie.pl • Wtorek [06.10.2015, 08:34:22] • Świnoujście
Fot. 1. Polscy milicjanci z Komisariatu Morskiego powołanego dla ochrony portu, jesień 1945 r.( fot. Archiwum autora )
Dla mieszkańców Świnoujścia tegoroczna data 6 października, ma wyjątkowe znaczenie, może większe niż obchodzone przed kilku miesiącami 250 lat nadania praw miejskich. Dokładnie bowiem przed 70 laty, patetycznie mówiąc, otwarta została polska karta w dziejach miasta.
Fot.2. Pierwszy raport Pełnomocnika Rządu RP W. Matuli o przejęciu powiatu i miasta( fot. Archiwum autora )
Ceremonia odbyła się w siedzibie rosyjskiego komendanta wojennego miasta, w nieistniejącym już budynku przy obecnej ul. Armii Krajowej 14. Stronę niemiecką, przekazującą miasto i powiat, reprezentował urzędujący wówczas niemiecki burmistrz Świnoujścia Wolfgang Schuhart, który nie ukrywał swego zdenerwowania i rozżalenia.
Fot.3. Budynek przy ul. Armii Krajowej, niegdyś siedziba rosyjskiej komendantury, w którym 6.10.1945 r. nastąpiło oficjalne przejęcie miasta przez Pełnomocnika Rządu RP. ( fot. Archiwum autora )
W tym samym dniu, wchodzący w skład przedstawiciele polskiej milicji, przejmowali od niemieckich policjantów ich siedzibę przy ulicy Piastowskiej wraz z tymczasowym aresztem. Jeden z polskich milicjantów, dzisiaj już bardzo leciwy pan, w publikowanych wspomnieniach pisze o towarzyszących temu rękoczynach. Ale powojenne emocje były wówczas jeszcze bardzo, bardzo żywe. Niemal natychmiast działalność podjęli też funkcjonariusze osławionego Urzędu Bezpieczeństwa, zajmując potrzebny budynek ( obecnie bank przy ul. Monte Ciasno) i nawiązując kontakt z rosyjskim kontrwywiadem.