Równolegle z działaniami 19 armii, natarcie kontynuowała 2 armia uderzeniowa generała Iwana Fiedunińskiego. Po zdobyciu Anklamu i Greifswaldu w końcu kwietnia i sforsowaniu cieśniny Peene, dywizje radzieckie obeszły od południowego zachodu duże zgrupowanie wojsk niemieckich i zbliżyły się do Świnoujścia od zachodu. Skoordynowane działania dwóch armii radzieckich biorących w kleszcze miasto i port Świnoujście, zdecydowały, że mimo stacjonowania tu znacznych sił, Niemcy z obrony zrezygnowali i rozpoczęli ewakuację. W jej ramach, ewakuowano z miasta i jego okolic około 35.000 osób, głownie żołnierzy różnych formacji, personel obsługi portu, urzędników, jak też uciekinierów i tutejszych mieszkańców. Towarzyszyło temu zorganizowane niszczenie magazynów mundurowych i materiałów wojennych, rozdawanie lub niszczenie żywności. W mieście pozostało około 2000 – 3000 osób, głownie cywilów.
Lewobrzeżne Świnoujścia zajęły, praktycznie bez walki, oddziały radzieckiej 2 armii uderzeniowej, które weszły od strony Ahlbecku 5 maja 1945 r. Prawie jednocześnie, o świcie tego dnia, na wschodnim brzegu Świny znalazły się także oddziały 19 radzieckiej armii. Tego samego dnia radzieckie Biuro Informacyjne nadało komunikat wojenny następującej treści: „Wojska 2 Frontu Białoruskiego opanowały w dniu 5 maja Świnoujście – wielki port i bazę marynarki wojennej na Bałtyku oraz całkowicie oczyściły od nieprzyjaciela wyspy Wolin i Uznam”
Dr Józef Pluciński • Czwartek [10.05.2012, 07:41:02] • Świnoujście
Żołnierze Armii Czerwonej forsujący przeszkodę wodną, 1945 r. ( fot. Archiwum )
Początek maja obfituje w historii Świnoujścia w wydarzenia, których nie można pominąć. Do takich należy rzadko już obecnie wspominana data zajęcia miasta przez jednostki bojowe Armii Radzieckiej w 1945 r. Gwoli prawdzie historycznej, tego wydarzenia, niezależnie od poglądów politycznych, nie należy przemilczać. Bez niego nie byłoby polskiego Świnoujścia.
Strona tytułowa ukazujacej się w Bydgoszczy gazety informująca o zdobyciu przez wojska radzieckie wysp Uznam i Wolin. 1945 r. Kopia w zbiorze autora.( fot. Archiwum )
Po wejściu do miasta, jednostki rosyjskie w szybkim tempie zajmowały opuszczone obiekty – koszary, magazyny, urządzenia portowe po obu stronach Świny.Rozstawiano też posterunki w ważniejszych punktach miasta i obiektach, takich jak poczta, wodociągi, trafostacje, szpital, lazaret wojskowy, budynki urzędowe.
Niemal natychmiast po zajęciu miasta i powiatu, władzę objął komendant wojenny kapitan NKWD Wasiljew. Wkrótce też, w mieście pojawiły się wydrukowane w miejscowej drukarni Fritschego, ulotki z rozkazami Komendanta Wojennego dla ludności cywilnej. Wprowadzały one obowiązek meldowania się wszystkich osób powyżej 14-go roku życia, zdawania wszelakiej broni i materiałów wojskowych oraz aparatów radiowych, fotograficznych, jak też wszelkich środków lokomocji. Kolejne rozkazy regulowały sprawy bezpieczeństwa pożarowego, obowiązek prac publicznych itd.
Ulotki z rozkazami sowieckiej komendantury wojennej, 1945. Zbiór autora.( fot. Archiwum )
Miasto szybko przekształcało się w wojenna bazę rosyjskiej Floty Bałtyckiej. Wporcie cumowały jednostki radzieckiej floty, operujace dotychczas w tej części Bałtyku, w liczbie ponad 30 bojowych okrętów różnych klas, oraz około 70 różnorodnych jednostek pomocniczych. Do wyłącznego użytkowania marynarki, przejęte zostały baseny portowe, składy paliwa i magazyny amunicyjne nad Kanałem Piastowskim, w rejonie Mulnika oraz cały szereg dawnych, niemieckich instalacji wojskowych. Na terenie koszar na rogu ulic Wojska Polskiego i Matejki zorganizowany został prowizoryczny obóz jeniecki, gdzie osadzano wziętych do niewoli żołnierzy niemieckich, policjantów, członków różnorodnych umundurowanych służb, ale też cywilów oskarżonych o przynależność do NSDAP.