Już w początkach XIV wieku w dokumentach pisanych pojawiła się nazwa kościelnej wioski Prittür, dzisiejszego Przytoru, która już odpowiednio długo już istnieć musiała, gdyż była uznawana za największą wieś na wyspie Wolin. W jednym z dokumentów z roku 1394 występuje wójt z Przytoru nazwiskiem Marcin Steding. Porastające wyspę Wolin dziewicze puszcze, były siedliskiem wspaniałej zwierzyny i ulubionym terenem łowieckim książąt pomorskich. Prawdopodobnie w okolicy Przytoru znajdował się pałacyk lub zameczek myśliwski, w którym kwaterowali podczas polowań książęta i towarzyszący im łowcy. Jeszcze przed II wojną światową, ówcześni mieszkańcy pokazywali małe wzniesienie położone nieco na wschód od dawnej szkoły, nazywane powszechnie „wzgórzem zamkowym”. Nazwa ta pozostaje też chyba w związku z kronikarskim zapisem głoszącym, że w 1458 roku przybyli tu na statkach uzbrojeni mieszkańcy Szczecina i spalili znajdujący się tam należący do księcia zamek i pobliska komorę celną, w odwecie za nakładane wysokie cła. W roku 1560 we wsi znajdowało się 31 gospodarstw. Na prymitywnej mapce z 1580 roku wśród kilku pokazanych miejscowości na wyspie, znalazł się też Przytór. A więc jak na zwykłą wieś całkiem bogata historia.
Dr Józef Pluciński • Poniedziałek [09.04.2012, 21:42:26] • Świnoujście
Przytorska ulica przed kilku laty. ( fot. Andrzej Ryfczyński )
Przy każdej okazji, gdy piszę o miejscowościach znajdujących się po wschodniej stronie Świny staram się wykazać, że rozwijały się one i były znane już wiele wieków, zanim na lewobrzeżu powstał port i miejska osada, dzisiejsze Świnoujście. Nie inaczej też było w wypadku Przytoru, któremu poświęcić chcę krótki cykl opowieści historycznych.
Fragment mapy z XVI wieku. Na wyspie Wolin zaznaczona jest miejscowość „Pritter”. ( fot. Archiwum autora )
Swe znaczenie zachował też Przytór w kolejnych wiekach, kiedy był największą na wyspie Wolin wsią. W XVIII stuleciu, zamieszkiwało ją ponad 400 mieszkańców o bardzo zróżnicowanym stopniu zamożności. Odnotowano tu wówczas m.in. 27 rolników, trudniących się również rybactwem, tyluż rolników małorolnych i 6-ciu zamożniejszych. Była też liczna gromadka bezrolnych wynajmujących się do pracy u zamożniejszych sąsiadów, szczególnie w okresie żniw czy koszenia łąk. We wsi zamieszkiwał także młynarz, kościelny, kowal, smolarz a także bednarz. Zabudowa przed wiekami rozciągała się wzdłuż jednej, głównej ulicy przy której mieścił się także kościół i karczma. Część domów, co jeszcze dzisiaj widać, stawiano nad wodą dla ułatwienia rybołówstwa. Budowano domy, jak to ówczesnym Pomorzu, o drewnianej konstrukcji szkieletowej wypełnionej gliną, kryte strzechą trzcinową. Przez wieki były to budynki bez kominów, z otworem w dachu, przez który wydobywał się dym z otwartego paleniska znajdującego się w izbie. Były to tzw. kurne albo też dymne chaty. W chacie takiej, w szczególnie ostre zimy zamieszkiwali ludzie razem ze zwierzętami gospodarczymi. Później, około XVI – XVII wieku nastąpił w tym względzie postęp i rozpowszechniły się budynki z krytym paleniskiem i kominem. Bardziej okazałymi budowlami, ale nie tak znowu specjalnie, był dom wdów po pastorach oraz dom pastora, oba o konstrukcji ryglowej, kryte trzciną.
Przez wiele wieków, w zabudowie wsi dominowały chaty kryte strzechą. ( fot. Archiwum autora )
Około 1590 roku na obrzeżach wsi, na łąkach między Przytorem a Ognicą, książęcy urzędnik Cannes von Bröder założył należące do książąt pomorskich duże gospodarstwo mleczarskie nazywane „Stutthof”. Obowiązek zbierania i przekazywania siana na rzecz tego gospodarstwa, spadł na mieszkańców Przytoru, jak też pobliskich miejscowości Ognica i Klicz. Oni też musieli książęcego bydełka doglądać i chronić w czasie powodzi, czy niebezpieczeństwa ze strony dość często wówczas występujących tu wilków. Ten przymus pracy na rzecz książęcego gospodarstwa, jak i innych świadczeń wynikał z tego, że grunty, które rolnicy użytkowali, były własnością księcia.