Lektura tych, wywodzących się jeszcze z czasów kajzerowskich wydawnictw, umożliwiła ustalenie kilku najważniejszych informacji o powstaniu i ważniejszych faktach z dziejów naszego „wiatraczka”, którymi poniżej się dzielę.
Dr Józef Pluciński • Poniedziałek [03.10.2011, 00:48:02] • Świnoujście
fot. Sławomir Ryfczyński
Kończąc temat świnoujskich wiatraków doszedłem do wniosku, że nie od rzeczy będzie napisanie o najbardziej znanym świnoujskim wiatraku, czyli o Stawie Młyny. O obiekcie tym powstały już nawet legendy, brak natomiast informacji o jego budowie, historii, tak w literaturze jak i w archiwach. Źródłem informacji o tym obiekcie, stały się więc dla piszącego żeglarskie pomoce nawigacyjne. Już przed ponad stu laty wydawane były locje, spisy świateł oraz tzw. wiadomości żeglarskie ułatwiające żeglugę i stanowiące swoiste morskie drogowskazy.
Wycinek mapy pokazujący usytuowanie nabieżnika Stawa Młyny – Stawa Galeriowa.( fot. Archiwum autora )
W II połowie XIX wieku, na dużą skalę prowadzone były prace mające na celu usprawnienie żeglugi między portem szczecińskim a Morzem Bałtyckim, przez Zalew Szczeciński i Świnoujście. Na torze wodnym ustawione zostały pławy, w wielu miejscach zakotwiczono latarniowce, a na lądzie w najważniejszych dla żeglugi punktach, stawy nawigacyjne. U ujścia Świny postawiona została najwyższa w wówczas na świecie latarnia morska. Rozmieszczono też pierwsze światła i nabieżniki. W 1875 roku przystąpiono do usprawnienia torów podejściowych do i ze Świnoujścia, co wymagało ustawienia nabieżników, prowadzących statki o coraz większym zanurzeniu. W 1877 roku na północnym skraju zachodniego falochronu zbudowano Stawę Młyny ( Mühlen Bake ) a około 550 metrów na południe od niej Stawę Galeriową ( Galerie Bake ). W nawiasach umieściłem pierwotne niemieckie nazwy tych obiektów, w tekście stosuję już nazwy polskie.
Ich ówczesny wygląd tak opisano w informatorze Biura Hydrograficznego Cesarskiej Marynarki z tegoż roku: „Na skraju mola zachodniego znajduje się Stawa Młyny – biały cylinder z trzema skrzydłami wiatraka; około 550 od niej na lądzie znajduje się Stawa Galeriowa – biała kratownica zwieńczona czworokątnym domkiem, przykrytym czarnym daszkiem” Wysokość Stawy Młyny wynosiła 11 m. ponad poziom morza, zaś Stawy Galeriowej 17 m. Opis uzupełniał rysunek obu obiektów jak poniżej:
Stawa Galeriowa i Stawa Młyny według wyobrażenia z 1877 r.( fot. Archiwum autora )
W jednym z kolejnych, bardziej szczegółowych opisów obiektu zapisano, że nabieżnik wskazujący właściwy tor podejściowy w główki portu, stanowiła linia łącząca górną krawędź pionowego skrzydła wiatraczka i Stawę Galeriową. Z opisu wynikało, że nabieżnik ułatwiał żeglugę tylko w porze dziennej a obie stawy nie posiadały jeszcze żadnego oświetlenia. Załączona rycina pozwalał raz jeszcze stwierdzić, że pierwotnie nasz wiatraczek posiadał tylko trzy nieruchome skrzydełka.