W WEI staramy się dążyć się do odwrócenia niekorzystnych dla Polski trendów demograficznych. Działaniem niezbędnym do osiągnięcia tego celu jest prowadzenie rozsądnej polityki zagranicznej. Na pytanie, jak to zrobić odpowiada nasz najnowszy raport pt. „Migracje: niewykorzystana (na razie) szansa Polski”.

Temat przyjmowania imigrantów, w tym uchodźców, na jesieni 2023 r. pojawia się coraz częściej w polskiej debacie publicznej także ze względu na nadchodzące wybory. Mimo wielu dyskusji brakuje jednej, sprecyzowanej doktryny państwowej w tym zakresie. Rządząca partia deklaruje politykę surowej ochrony granic, jednak w praktyce panuje chaos. Opozycja zarzuca rządowi, że ten z jednej strony straszy imigrantami, a z drugiej przyjmuje ich w sposób niekontrolowany. Brakuje sprecyzowanej polityki migracyjnej i choć niezbędne jest działanie na poziomie Unii Europejskiej, to nie jest ono wystarczające, bowiem każde państwo członkowskie musi stworzyć własną, skuteczną politykę i stanowisko w tej sprawie.

Poniżej prezentujemy główne tezy naszego raportu:

Liczba migrantów rośnie sukcesywnie na całym świecie i stanowią oni coraz większy odsetek globalnej populacji. W roku 2020 aż 280 mln osób mieszkało poza swoimi krajami pochodzenia co najmniej rok. W porównaniu z rokiem 1990 liczba migrantów wzrosła o 83,4 proc.

Łączną liczbę imigrantów w Polsce można szacować na ok. 3,5–4 mln, z czego 60–75 proc. stanowią Ukraińcy. Zwłaszcza ostatnie lata z wojną na Ukrainie przyniosły znaczący trend wzrostowy imigracji przy jednoczesnym (powolnym) spadku emigracji. Do ważnych z punktu widzenia rynku pracy państw pochodzenia migrantów należą też Białoruś, Gruzja, Indie i Mołdawia.

Od 2008 r. istotnym trendem jest wzrost udziału w ogólnej liczbie imigrantów-uchodźców przybywających do Europy z państw Afryki i Bliskiego Wschodu. Polska jest krajem granicznym Unii Europejskiej na szlaku migrantów z Azji i Afryki przerzucanych do UE z Białorusi w ramach wojny hybrydowej. Borykać się więc będzie nie tylko z problemem bezpośredniej nielegalnej imigracji, ale także (jako „pierwszy bezpieczny kraj” w UE) staje przed wyzwaniem odsyłania migrantów z innych państw UE w ramach procedury readmisji. Konieczne jest wzmocnienie przeciwdziałania nielegalnej migracji.

Rośnie liczba zezwoleń na pracę dla cudzoziemców w Polsce, w dużej mierze w zawodach, w których w naszym kraju występuje deficyt pracowników. Jednocześnie wielu cudzoziemców ma poczucie, że pracuje w Polsce „poniżej kwalifikacji”, co wiąże się w dużej mierze z barierą językową. Przebywający w Polsce cudzoziemcy mają korzystną z punktu widzenia rynku pracy strukturę wykształcenia – wśród migrantów ogółem wg szacunków sprzed wojny ok. 36 proc. miało wykształcenie wyższe, a w grupie uchodźców i migrantów z Ukrainy wskaźnik ten waha się od 46 do 50 proc.

W Europie, w tym w Polsce, występują sprzeczne tendencje w polityce migracyjnej. Z jednej strony starzenie się społeczeństw Zachodu i spadająca dzietność oraz związane z tym deficyty na rynku pracy będą sprzyjać liberalizacji prawa migracyjnego, z drugiej – frustracja trudnościami z integracją części migrantów powodująca nasilenie tendencji antyglobalistycznych.

Polska nie wypracowała jasnej polityki imigracyjnej. Imigracja jest szansą na częściowe rozwiązanie problemów demograficznych i związanych z rynkiem pracy. Wymaga to trafnej i skutecznej polityki migracyjnej, a obecnie takiej polityki nie ma. Pod pozorami elastyczności i konieczności reagowania na bieżące wyzwania rząd wycofuje się z prac nad dokumentami strategicznymi. Bez trafnej (co nie znaczy: sztywnej) polityki migracyjnej Polska będzie przegrywać walkę o deficytowe zasoby ludzkie z lepiej zorganizowanymi w tym obszarze państwami Zachodu i Wschodu.

Polityka imigracyjna Polski powinna wprowadzać mechanizm selekcji imigrantów w oparciu o analizę rynku pracy. Inne konieczne instrumenty to rozwijanie programów edukacyjnych, uznawanie kwalifikacji i wspieranie przedsiębiorczości wśród migrantów. Polityka imigracyjna Polski nie powinna oferować imigrantom specjalnych przywilejów względem gospodarzy, zwłaszcza w kontekście świadczeń socjalnych. Kluczowe jest także wzmocnienie procedur odsyłania nielegalnych imigrantów oraz pogłębienie współpracy z krajami pochodzenia migrantów, aby lepiej zrozumieć przyczyny migracji i opracować bardziej skuteczne strategie jej zarządzania