Zlecone przez Rzecznika badanie przeprowadzono w szkołach ponadpodstawowych w całej Polsce. Z badania wynika, że młodzież w znacznej większości wykazuje przychylne postawy wobec osób reprezentujących grupy marginalizowane społecznie. Najbardziej - wobec osób z niepełnosprawnością i w nieco mniejszym stopniu wobec ubogich.

W stosunku do osób należących do mniejszości narodowych postawy nie różnią się znacząco od wartości odnotowanych dla osób neutralnych, nie charakteryzujących się żadną szczególną cechą. Ta grupa – neutralna – stanowiła w badaniu punkt odniesienia wobec grup marginalizowanych.

Postawy badanej młodzieży wobec osób ze wspólnoty religijnej odznaczają się częstszym ujawnianiem negatywnych emocji niż wobec osób neutralnych. Najmniej przychylne postawy są deklarowane wobec osób o odmiennej orientacji płciowej.

Wśród badanych uczniów zdarzały się deklaracje co do incydentów związanych z przemocą fizyczną - uderzenia lub popchnięcia - w stosunku do osób marginalizowanych społecznie. Jednak są to wartości na podobnym poziomie w przypadku każdej analizowanej grupy, w tym grupy neutralnej. Takie zachowania najrzadziej dotyczyły osób z niepełnosprawnością.

Osoba uboga

Osoby ubogie są postrzegane przede wszystkim jako nieprzeszkadzające i mogące funkcjonować w najbliższym otoczeniu – uważa tak 87,6% badanej młodzieży. Prawie siedmiu na dziesięciu nastolatków było zainteresowanych tym, co taka osoba czuje i myśli (68,4%), a 59,7% chciałoby dowiedzieć się czegoś więcej na jej temat.

Sytuacja osoby ubogiej wywołuje u młodzieży przede wszystkim smutek i zmartwienie (69,8%). Zdecydowana większość (85,9%) pomogłaby takiej osobie, gdyby ktoś ją krzywdził. Pomimo dominacji stwierdzeń pozytywnych, co dziesiąty nastolatek (9,5%) przyznaje, że zdarzyło mu się wyśmiewać taką osobę.

Osoba z niepełnosprawnością

Młodzież najczęściej deklarowała, że te osoby nie przeszkadzają i mogą funkcjonować w najbliższym otoczeniu (86,5%). Nieco mniej wyrażało zaciekawienie odczuciami takiej osoby (77,4%), a siedmiu na dziesięciu (70%) chciałoby dowiedzieć się czegoś więcej o ich życiu codziennym. Najczęstszym uczuciem było zmartwienie i smutek na myśl o sytuacji takich osób (67,4%). Doświadczają one także najmniej krzywd ze strony nastolatków.

Osoba należąca do mniejszości narodowych

Najczęściej wskazywaną reakcją nastolatków wobec osób należących do mniejszości narodowych jest przyzwolenie na ich funkcjonowanie w bliskim otoczeniu (86,8%). Zaciekawienie tym, co czuje i myśli taka osoba, jest wyrażane przez siedmiu na dziesięciu pytanych (69,0%), a chęć bliższego poznania jej codzienności – przez 63,4%.

Nieco ponad połowa badanych uczniów nie odczuwa zmartwienia ani smutku na myśl o tej osobie (55,2%). Przeważnie nie wywołuje ona też lęku (79,0%), choć osoba ta u 8,8% badanych nastolatków wzbudza obawę.

Większość młodzieży twierdzi, że nie zdarzyło jej się stosować przemocy słownej, a takie przypadki stanowiły niewielki odsetek wskazań (7,0%). Większość nastolatków (83,9%) deklaruje pomoc na wypadek krzywdy.

Osoba ze wspólnoty religijnej

Większość uczniów uważa, że osoba ze wspólnoty religijnej nie przeszkadza im w codziennym życiu (85,2%). Natomiast mniejszy odsetek młodych osób w wieku 15-18 lat wskazuje na chęć poznania odczuć takiej osoby (72,4%) oraz informacji o jej funkcjonowaniu w życiu codziennym (72,1%). Na całkowity brak zainteresowania wskazało 15,6% uczniów szkoły ponadpodstawowej.

Pojawiły się opinie wskazujące na negatywne odczucia w stosunku do osoby ze wspólnoty religijnej (obawy i lęki: 11,0% oraz irytacja i złość: 8,6%). Zdecydowana większość uczniów deklaruje pomoc w potrzebie osobie ze wspólnoty religijnej (82,0%).

Osoba o odmiennej orientacji płciowej

Badana młodzież jest mniej zainteresowana poznaniem uczuć i zasad funkcjonowania w życiu codziennym osób o odmiennej orientacji płciowej. 76,7% nastolatków deklaruje, że osoba ta nie przeszkadza im w codziennym życiu, ale na chęć zdobycia informacji o odczuciach takiej osoby wskazuje tylko 60,9% uczniów. Na całkowity brak zainteresowania wskazało 24,3% uczniów szkoły ponadpodstawowej. Częściej też można zaobserwować podejmowanie wobec takich osób negatywnych działań.

Rekomendacje

Według Rady Ekspertów przy Rzeczniku Praw Dziecka badanie potwierdza tezę o szkole nie tylko jako środowisku kształcącym, lecz także wychowawczym, w którym dokonuje się kształtowanie dojrzałych postaw w synergii rodziny i szkoły. W świetle uzyskanych wyników rekomendacją jest zatem podejmowanie tematów dotyczących grup marginalizowanych na lekcjach wychowawczych, wskazania na etyczne i moralne aspekty, a także inicjowanie działań wobec osób marginalizowanych w środowiskach lokalnych.

Wsparcia wymagają również nauczyciele. Kampania szkoleniowo-konsultacyjna mogłaby pomóc nauczycielom w podjęciu pomocnych działań w sytuacjach marginalizowania osób w środowisku uczniowskim, a co za tym idzie redukcji napięcia w przestrzeni społecznej.

Badaniem objęto łącznie reprezentacyjną próbę 3046 uczniów szkół ponadpodstawowych z całej Polski. Realizacja części zasadniczej badania przypadła na okres od końca czerwca do drugiej dekady lipca 2022 r.

Komunikat i raport z wynikami badań robionych na zlecenie Rzecznika Praw Dziecka brpd.gov.pl/2022/11/17/mlodziez-najbardziej-troszczy-sie-o-uczniow-ubogich-i-z-niepelnosprawnosciami/

Biuro Prasowe BRPD