Dla wielu ludzi na świecie bogactwa naturalne są prawdziwym przekleństwem, a nie towarem pozwalającym na poprawę życia obywateli państw, w których są wydobywane.

Cztery metale – cyna (ang. Tin), tantal (ang. Tantalum), wolfram (ang. Tungsten) i złoto (ang. Gold) - zwane 3TG należą do najcenniejszych surowców niezbędnych do wyrobu ogromnej ilości produktów używanych we współczesnym świecie. Metale te wykorzystywane są w elektronice, motoryzacji, przemyśle lotniczym, opakowaniach, materiałach budowlanych, oświetleniu, maszynach, oprzyrządowaniu przemysłu oraz w biżuterii, a popyt na nie jest ogromny.

Wydobycie i handel nimi wiążą się jednak z poważnymi problemami natury etycznej. Znaczna bowiem część rud tych metali znajduje się w regionach, gdzie trwają krwawe konflikty zbrojne – w Afryce, Azji i Ameryce Południowej. Wiele kopalń kontrolowanych jest przez grupy paramilitarne lub skorumpowane armie, które wykorzystują pracę niewolniczą, wyzyskują pracowników, w tym dzieci, wymuszają haracze i drastycznie łamią prawa człowieka. Dochody ze sprzedaży surowców służą do zakupu broni i dalszego finansowania konfliktów i działań militarnych. To, dlatego surowce te określa się mianem „minerałów konfliktu”.

Unia Europejska odpowiada za 16 % światowego importu cyny, wolframu, tantalu i złota, używanych w wielu procesach produkcyjnych. Ponadto sprowadza ogromne ilości tych metali w gotowych już dobrach konsumenckich i przemysłowych, przede wszystkim w elektronice: smartfonach, tabletach czy laptopach. Zakup tych minerałów przez firmy i korporacji w postaci surowców, półproduktów czy gotowych produktów firmy minerałów lub ich pochodnych pośrednio finansuje więc konflikty zbrojne i łamanie praw człowieka.

Regulacje unijne
17 maja 2017 roku Unia Europejska przyjęła rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/821, które ustanawia obwiązki w zakresie należytej staranności w łańcuchu dostaw dla unijnych importerów cyny, tantalu, wolframu, ich rud oraz złota pochodzącego z obszarów objętych konfliktami i obszarów wysokiego ryzyka zgodnie z zasadami zawartymi w Wytycznych OECD. Regulacja ta ma na celu egzekwowanie od firm odpowiedzialnego i etycznego pozyskiwania tych surowców.

Rozporządzenie ustanawia unijny system należytej staranności w łańcuchu dostaw w celu ograniczenia możliwości prowadzenia przez ugrupowania zbrojne i siły bezpieczeństwa handlu cyną, tantalem i wolframem, ich rudami oraz złotem. Celem rozporządzenia jest zapewnienie przejrzystości i pewności w odniesieniu do praktyk w zakresie dostaw, stosowanych przez unijnych importerów oraz huty i rafinerie pozyskujących surowce na obszarach dotkniętych konfliktami i obszarach wysokiego ryzyka.

Rozporządzenie weszło w życie 8 czerwca 2017 r. i zgodnie z art. 20 ust. 3 będzie stosowane od dnia 1 stycznia 2021 roku w odniesieniu do importerów unijnych, którzy będą zgłaszać minerały 3 TG do procedury dopuszczenia do obrotu. W Załączniku I znajduje się wykaz minerałów (Część A) i metali (Część B) objętych zakresem rozporządzenia, sklasyfikowanych w Nomenklaturze scalonej.
Za zapewnienie skutecznego i jednolitego wdrożenia rozporządzenia w całej Unii odpowiedzialne są organy państw członkowskich - organy wyznaczone przez państwa członkowskie, posiadające wiedzę specjalistyczną o surowcach, procesach przemysłowych oraz doświadczenie w prowadzeniu audytów.

W Polsce, do pełnienia funkcji organu odpowiedzialnego za prowadzenie stosownych kontroli ex post w celu zapewnienia, że unijni importerzy minerałów 3TG wypełniają wskazane obowiązki wyznaczony został Szef Krajowej Administracji Skarbowej.
Z uwagi na dotychczasowe kompetencje odnośnie wykonywania czynności audytowych, oraz doświadczenie zdobyte w wyniku działań organów KAS skoncentrowanych na współczesnych metodach analizy ryzyka oraz kontrolach ex post prowadzonych na podstawie audytów, przedstawiciele izb administracji skarbowej, będą również odpowiedzialni za przeprowadzenie kontroli ex post w imieniu Szefa KAS.

Wytyczne OECD i Zalecenia Komisji
W sektorze minerałów Wytyczne OECD są międzynarodowym standardem dla firm w ramach całego łańcucha dostaw. Wytyczne te, określające praktyczne procesy pomagające firmom zidentyfikować określone rodzaje ryzyka i zarządzać nimi, zostały opracowane w ścisłej współpracy z przemysłem. Wytyczne OECD wraz z dodatkami dotyczącymi cyny, tantalu, wolframu i złota zapewniają przedsiębiorcom pełny zestaw informacji na temat odpowiedzialnego pozyskiwania minerałów, aby handel tymi minerałami sprzyjał pokojowi i rozwojowi, a nie generował konflikty.

17 sierpnia 2018 r. Komisja opublikowała Zalecenia Komisji z dnia 10 sierpnia 2018 r. w sprawie niewiążących wytycznych dotyczących identyfikacji obszarów dotkniętych konfliktami i obszarów wysokiego ryzyka oraz innych czynników ryzyka w łańcuchu dostaw na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/821.
Należyta staranność oparta jest na analizie ryzyka i odnosi się do kroków, jakie powinny poczynić przedsiębiorstwa, aby zidentyfikować faktyczne lub potencjalne zagrożenia w ramach swojego łańcucha dostaw minerałów i przeciwdziałać im tak, aby zapobiec przyczynianiu się do niekorzystnych skutków związanych z wydobyciem, produkcją, handlem, przetwarzaniem, obsługą i wywozem minerałów powiązanych z obszarami dotkniętymi konfliktami i obszarami wysokiego ryzyka lub to przyczynianie ograniczyć.

Zgodnie z zaleceniami zawartymi w Wytycznych OECD należyta staranność opiera się na następujących pięciu krokach, które uwzględniono również w rozporządzeniu. Przedsiębiorstwa w łańcuchu dostaw powinny:
1) stworzyć silny system zarządzania oraz przyjąć i wyraźnie przedstawić dostawcom i opinii publicznej swoją politykę w odniesieniu do minerałów i metali potencjalnie pochodzących z obszarów dotkniętych konfliktami i obszarów wysokiego ryzyka. Obejmuje to określenie faktycznych okoliczności związanych z wydobyciem, transportem, przetwórstwem, handlem, przetwarzaniem, wytapianiem, rafinacją i stapianiem oraz wytwarzaniem lub sprzedażą produktów, które zawierają minerały z obszarów dotkniętych konfliktami i obszarów wysokiego ryzyka;
2) zidentyfikować i ocenić wszelkie rodzaje rzeczywistego lub potencjalnego ryzyka w łańcuchu dostaw;
3) opracować i wdrożyć strategię reagowania na stwierdzone zagrożenia w celu zapobiegania tym zagrożeniom lub ich ograniczania przez przyjęcie i wdrożenie planu zarządzania ryzykiem. Może to doprowadzić do podjęcia decyzji o kontynuacji handlu przez cały okres prowadzenia działań na rzecz ograniczania ryzyka, tymczasowym zawieszeniu handlu przy jednoczesnym dążeniu do ograniczenia ryzyka lub rezygnacji z dostawcy, czy to po nieudanych próbach ograniczenia ryzyka, czy też w przypadku popełnienia przez dostawcę poważnych naruszeń praw człowieka (np. najgorszych form pracy dzieci, pracy przymusowej lub tortur) lub udzielania bezpośredniego bądź pośredniego wsparcia uzbrojonym ugrupowaniom niepaństwowym;
4) przeprowadzić lub uzyskać audyt prowadzony przez niezależny podmiot zewnętrzny dotyczący działalności, procesów i systemów przedsiębiorstwa wykorzystanych w celu wdrożenia praktyk należytej staranności w łańcuchu dostaw w określonych punktach łańcucha dostaw, w szczególności w odniesieniu do praktyk w zakresie należytej staranności w przypadku hut i rafinerii;
5) składać publicznie dostępne sprawozdania dotyczące strategii i praktyk w zakresie należytej staranności w łańcuchu dostaw w celu wzbudzenia zaufania społecznego do środków podejmowanych przez przedsiębiorstwa.

Małgorzata Brzoza
Rzecznik prasowy
Izby Administracji Skarbowej
w Szczecinie