Początek
Przybywający nad Zalew osadnicy nie dysponowali dużą ilością jedzenia. Wielotygodniowa podróż pochłonęła ich ewentualne zapasy. Byli zmęczeni, niejednokrotnie niedożywieni. Jedzenie, które zostawili opuszczający region Niemcy szybko się kończyło. Szczególnie brakowało pożywienia bogatego w białko. Połowy były dla części osadników jedyną możliwością zaopatrzenia się w pełnowartościowy pokarm. Ryb w Zalewie nie brakowało. Rozmówcy wspominali, że w czasie wojny na Zalewie Szczecińskim nie prowadzono połowów, lub robiono to na bardzo małą skalę. Rybaczenie umożliwiło osadnikom i ich rodzinom podniesienie swojego statusu materialnego. Sprzedaż ryb była dla części z nich jedyną szansą na szybki zarobek. Często walutą wymiany nie były pieniądze. Jak wspominał w swoim pamiętniku Anatol Drywa [1981: 61],
oprócz wymiany słów w sztormowe dni, gdy rybacy nie mogli się przedostać przez Zalew do Nowego Warpna, wymieniałem z nimi również mleko, twaróg i masło oraz chleb na „żywy” towar, jakim był węgorz.

W sytuacji, w której brakowało niemal wszystkiego mogły one nie mieć większego znaczenia. Rybacy szybko zaczęli wyróżniać się swoim statusem materialnym pośród pozostałych osadników.

Integracyjny wymiar rybołówstwa
Osadnicy docierali w region Pomorza Zachodniego z różnych części kraju. Reprezentowali rozmaite profesje i klasy społeczne, posiadali odmienną wiedzę i umiejętności. Aby zarobić pieniądze rybacy musieli ze sobą współpracować. Tym samym poznawali się wzajemnie. Czas spędzany przy wspólnej pracy zbliżał do siebie członków lokalnej społeczności. Rybołówstwo pełniło więc w powojennych latach istotną rolę integrującą osoby, które często były sobie obce. Dodatkowo zawód ten ułatwiał budowanie relacji między osadnikami. Rybacy szybko zaczęli zaopatrywać w pożywnie nie tylko swoich najbliższych, ale również osoby mieszkające na wsiach i w miejscowościach oddalonych od brzegów Zalewu Szczecińskiego. Umożliwiało to szybką wymianę informacji między osadnikami i ułatwiało integrację nie tylko samych rybaków, ale również pozostałych mieszkańców regionu.

Ład w chaosie
Rybołówstwo organizowało również życie wielu osadników i ich rodzin. Zawód ten skupiał dużą grupę osób – głównie mężczyzn – na wsiach i w miasteczkach położonych nad brzegami Zalewu Szczecińskiego. Tam osiedlali się oni wraz z rodzinami. Połowy ryb określały również porządek dobowy zarówno rybaków, jak i ich rodzin. Z rybołówstwem związany jest cały szereg prac wykonywanych nie tylko bezpośrednio na wodzie. Liczba czynności, które należy podjąć, aby pozyskiwanie ryb było możliwie efektywne była na tyle duża, że pracowało przy nich wiele osób. Rybołówstwo angażowało więc do pracy całe rodziny. O ile w połowach uczestniczyli przede wszystkim mężczyźni, to na przykład w wyplataniu sieci czy w selekcji ryb udział brały zarówno kobiety, jak i dzieci. Życie wielu rodzin było więc podporządkowywane kalendarzowi wyznaczanemu przez prace związane z połowem. Sezon rybacki zaczynał się wczesną wiosną i trwał do pierwszych mrozów. Praca ściśle organizowała również porządek dnia. Na Zalew wyruszano najczęściej o świcie. Przywieziona ryba musiała zostać odpowiednio poselekcjonowana i obrobiona natychmiast po powrocie. Z uwagi na niedużą ilość sprzętu drobne naprawy były wykonywane możliwie szybko. W porze zimowej dokonywano poważniejszych prac: remontowano łodzie, konserwowano sieci.

Dziedzictwo kulturowe regionu
Przeprowadzone badania ujawniły, że rybołówstwo było nie tylko podstawą gospodarki regionu. Zawód ten stanowił niezwykłą platformę dialogu społecznego i międzykulturowego. Rybołówstwo stało się jednym z fundamentów, na których zakorzeniło się i rozwinęło społeczeństwo regionu. Praca w rybołówstwie była ważna dla procesu adaptacji, a także późniejszego funkcjonowania licznej grupy osadników przybyłych po wojnie do północno-zachodniego zakątka Polski. Co więcej, przybywający tu osadnicy podtrzymywali w ten sposób istotny element dziedzictwa kulturowego regionu Zalewu Szczecińskiego. Analiza społecznego znaczenia powojennego rybołówstwa może pomóc w odnalezieniu wątków określających tożsamość regionu.

Wszystkich zainteresowanych powojennymi realiami regionu Zalewu Szczecińskiego serdecznie zapraszamy do odwiedzenia wystawy, która do 10 sierpnia dostępna będzie w Bibliotece Publicznej w Świnoujściu. Wydarzenie jest organizowane przez Fundację Centrum Inicjatyw Regionalnych i Międzynarodowych. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego „Rybactwo i Morze”.

Mateusz Sikora