cywilnej,
karnej,
dyscyplinarnej,
podatkowej (skarbowej).

Zgodnie z art. 49 prawa o notariacie, notariusz ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności notarialnych na zasadach określonych w kodeksie cywilnym. Przepis ten nie stanowi więc podstawy odpowiedzialności notariusza za szkody wyrządzone zaniechaniem dokonania czynności, jak też działaniem nie polegającym na wykonywaniu czynności notarialnej. Ustawa nie określa, który z dwóch reżimów odpowiedzialności, przewidzianych w k.c. znajdzie tu zastosowanie: odpowiedzialność deliktowa (art. 415 i nast. k.c.), czy kontraktowa (art. 471 i nast. k.c.). W piśmiennictwie dotyczącym zagadnienia odpowiedzialności notariusza wobec strony czynności notarialnej poglądy autorów nie są jednolite, choć przewagę mają zwolennicy reżimu odpowiedzialności kontraktowe(-)j, natomiast jednoznacznie uznaje się, że wobec osoby trzeciej notariusz odpowiada za szkodę na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych (odpowiedzialność deliktowa), gdyż nie wiążą jej z notariuszem żadne umowy.
Zwolennicy reżimu odpowiedzialności deliktowej argumentują, że między notariuszem a stroną czynności nie dochodzi do zawarcia żadnej umowy dotyczącej sporządzenia czynności notarialnej, gdyż umowy takiej nie przewidują przepisy prawa o notariacie. Wyjątek wynikający z art. 5 ustawy dotyczy umowy jedynie o wynagrodzenie notariusza za dokonanie czynności. Koncepcja ta odrzuca również możliwość zastosowania do takiej umowy przepisów kodeksu cywilnego dotyczących np. umowy zlecenia, czy umowy o świadczenie usług (art. 750 k.c.), gdyż notariusz nie może, w ramach swobody umów, odmówić dokonania czynności, jeżeli strony są zobowiązane lub pragną nadać jej formę notarialną (przymus notarialny). Ponadto dokonując czynności nie może, pod wpływem negocjacji ze stronami czynności, wykonać swojego zobowiązania niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawa materialnego czy przepisami o procedurze dokonywania czynności notarialnych.

W świetle tej koncepcji przesłankami odpowiedzialności notariusza są:
bezprawne działanie lub zaniechanie nie mające swego źródła w umowie z osobą poszkodowaną,
szkoda po stronie osoby dokonującej czynności notarialnej, rozumiana jako uszczerbek w jej dobrach majątkowych lub niemajątkowych,
związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem notariusza a szkodą.
Notariusz w świetle tej koncepcji odpowiadałby za wyrządzone przez siebie szkody na zasadzie winy. W przypadku działań aplikantów i pracowników biurowych kancelarii, notariusz odpowiada za wyrządzone szkody na zasadzie ryzyka, w sytuacji, gdy osoby te nie zachowały należytej staranności, przyjętej przy wykonywaniu czynności notarialnych. W sytuacji, gdy czynności notarialnej dokonuje wyznaczony przez notariusza zastępca, możliwe są dwa rozwiązania: zastępca ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną przez siebie szkodę na zasadzie winy lub odpowiedzialność ponosi notariusz - na zasadzie winy (wina w wyborze), gdy zastępcą jest asesor innej kancelarii, albo na zasadzie ryzyka, gdy asesor jest zatrudniony w kancelarii zastępowanego notariusza.

Natomiast zwolennicy koncepcji odpowiedzialności kontraktowej notariusza przyjmują, że między nim a stronami dochodzi do zawarcia umowy określającej nie tylko wysokość wynagrodzenia, lecz również rodzaj czynności, której ma być nadana forma notarialna, oraz jej istotne postanowienia. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez notariusza zobowiązania wynikającego z tej umowy, rodzi jego odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 471 i nast. kodeksu cywilnego. Przesłankami tej odpowiedzialności są:
niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania wynikającego z umowy notariusza ze stronami czynności notarialnej,
szkoda po stronie osoby dokonującej czynności notarialnej,
rozumiana jako uszczerbek w jej dobrach majątkowych lub niemajątkowych,
związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem notariusza a szkodą.
Notariusz odpowiada, i to na zasadzie ryzyka, za szkodę wyrządzoną przez swojego zastępcę, jak również przez innych pracowników kancelarii, jeżeli jest ona skutkiem niezachowania przez nich należytej staranności. W takim przypadku przysługują mu roszczenia regresowe wobec tych osób, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z przepisów prawa pracy (art. 119 kodeksu pracy). Notariusz jako osoba zaufania publicznego i wykonująca jednocześnie działalność zawodową jest zobowiązana, zgodnie z art. 49 prawa o notariacie, do zachowania szczególnej staranności przy dokonywaniu czynności. Należyta staranność notariusza jako profesjonalisty ma charakter staranności zawodowej, która nakłada na niego wyższe standardy niż "zwykła" należyta staranność. Staranność ta przejawiać się winna w fachowości i uzasadnionej dociekliwości notariusza, koniecznej dla prawidłowego dokonania czynności notarialnej. Zgodnie z art. 472 kodeksu cywilnego dłużnik (w tym wypadku notariusz, który wyrządził szkodę) odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności, chyba, że przepis szczególny lub umowa stanowi inaczej. Niezachowanie należytej staranności jest formą zawinienia zwaną niedbalstwem. Z uwagi na charakter działalności notariusza uznać należy, że odpowiedzialność rodzi nawet niewielki stopień niedbalstwa.
Notariusz może zwolnić się z odpowiedzialności wykazując, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest skutkiem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności ani on sam, ani jego pracownicy.
W braku przepisu ograniczającego odpowiedzialność notariusza za szkodę uznać należy, że odpowiada on zarówno za straty, które poszkodowany poniósł (damnum emergens), jak i za spodziewane korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (lutrom cessans), oczywiście przy uwzględnieniu normalnych następstw działania lub zaniechania notariusza, oraz przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub rozmiarów szkody.
Notariusz, będąc w świetle nowego kodeksu karnego funkcjonariuszem publicznym, podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej dla takich funkcjonariuszy. W pierwszej kolejności wskazać tu należy art. 231 §1 kodeksu karnego, który dotyczy działania funkcjonariusza publicznego na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, będącego umyślnym przekroczeniem uprawnień bądź niedopełnieniem obowiązków. Przestępstwo to podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2 tego artykułu zaostrza karę (od roku do 10 lat) w sytuacji, gdy czyn ten dokonany został w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Natomiast w razie popełnienia powyższego czynu nieumyślnie (wskutek lekkomyślności lub niedbalstwa), sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, jeżeli wyrządzona szkoda jest istotna. Ponadto notariusz ponosi odpowiedzialność karną z tytułu naruszenia tajemnicy państwowej, choć sytuacje takie należeć będą do rzadkości i stanowią chyba zagadnienie czysto teoretyczne. Definicję tajemnicy państwowej zawiera art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej(-) stanowiący, że jest nią wiadomość, której ujawnienie osobom nie upoważnionym może narazić na szkodę obronność, bezpieczeństwo, lub inny ważny interes Państwa. Zgodnie z art. 265 § 1 kodeksu karnego, kto ujawnia lub wbrew przepisom ustawy wykorzystuje informacje stanowiące tajemnicę państwową podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. W przypadku działania nieumyślnego sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Natomiast osoba, która wbrew przepisom ustawy (art. 18 prawa o notariacie) lub przyjętemu zobowiązaniu ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznała się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Odpowiedzialność dyscyplinarna notariuszy w zakresie zagadnień związanych z przesłankami tej odpowiedzialności, sankcjami, sądownictwem dyscyplinarnym i procedurą postępowania uregulowana została przepisami prawa o notariacie, przy czym na podstawie art. 69 w sprawach nie uregulowanych ustawą stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego.
Odpowiedzialność dyscyplinarna ma charakter odpowiedzialności wewnątrz korporacji zawodowej(-) i nie wyłącza innych rodzajów odpowiedzialności.
Notariusz odpowiada dyscyplinarnie za:
przewinienia zawodowe - są nimi naruszenia obowiązków notariuszy, polegające np. na niezachowaniu tajemnicy, podjęciu zajęcia lub zatrudnienia bez zgody rady izby notarialnej lub przeszkadzającego w wykonywaniu obowiązków, nie uczestniczeniu w walnym zgromadzeniu, nie odprowadzaniu składki na samorząd. Mogą mieć one bardzo różny ciężar gatunkowy i w pewnych sytuacjach stanowić przestępstwa,
uchybienie powadze lub godności zawodu - przyczyny odpowiedzialności należące do tej grupy są trudne do jednoznacznej oceny, gdyż mają często charakter bardzo subiektywny i mogą być różnie interpretowane w zależności od poglądów i charakteru osoby oceniającej. Zdarzają się tu często sytuacje z pogranicza uchybienia, które zawsze muszą być przedmiotem szczegółowej analizy. Za sytuacje jednoznaczne uznać należy np. reklamę usług notariusza w mediach, publiczne nadużywanie alkoholu lub używanie słów niecenzuralnych, czy też kontakty towarzyskie ze światem przestępczym.

Zgodnie z art. 51 prawa o notariacie karami dyscyplinarnymi są:
upomnienie - najłagodniejsza kara dyscyplinarna, nie rodzi dalej idących skutków, jednakże odpis prawomocnego orzeczenia dołącza się do akt osobowych obwinionego,
nagana - jej wymierzenie pociąga za sobą zakaz udziału w organach samorządu notarialnego i w sądownictwie dyscyplinarnym przez okres 3 lat, podlega też ujawnieniu w aktach personalnych obwinionego,
kara pieniężna - może być orzeczona w wysokości nie wyższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej (finansowo nie jest to więc kara zbyt dotkliwa), wpływa na rzecz Skarbu Państwa, jej orzeczenie rodzi analogiczne skutki jak nagana,
pozbawienie prawa prowadzenia kancelarii - najbardziej dolegliwa spośród kar dyscyplinarnych. Prawo o notariacie nie stanowi wprost, czy kara ta ma jedynie charakter czasowy, czy też może być orzeczona dożywotnio. Biorąc jednak pod uwagę brzmienie art. 65 § 3 ustawy uznać należy, że ma ona charakter czasowy i orzeczenie o zastosowaniu tej kary winno określać czas jej trwania. Poważne naruszenie obowiązków notariusza, mające charakter przestępczy, rodzi odpowiedzialność karną, która może skutkować orzeczeniem środka karnego przewidzianego w art. 41 kodeksu karnego - zakazem wykonywania zawodu. Orzeczenie kary pozbawienia prawa prowadzenia kancelarii jest podstawą odwołania notariusza przez Ministra Sprawiedliwości (art. 16 § 1 pkt 4 prawa o notariacie).
Po upływie 3 lat od uprawomocnienia się orzeczenia orzekającego karę upomnienia, nagany lub karę pieniężną, a w przypadku kary pozbawienia prawa prowadzenia kancelarii - po upływie 5 lat, minister na wniosek ukaranego zarządza usunięcie odpisu orzeczenia z akt osobowych, jeżeli w tym czasie nie wydano przeciwko ukaranemu innego orzeczenia dyscyplinarnego. Jest to więc swoiste "zatarcie skazania".
Organem orzekającym w postępowaniu dyscyplinarnym jest sąd dyscyplinarny.

[ opracowano na podstawie: Piotr Langowski, Notariat, Wyd. Prawnicze Lex , 1999 ]