Ten tekst w języku polskim, który obok takich samych w językach francuskim, angielskim, rosyjskim i niemieckim, widnieje na Tablicy Pamięci, która w najbliższy poniedziałek, 13 października 2014 roku zostanie odsłonięta w Peenemünde na wyspie Usedom/ Uznam podczas polsko-niemiecko-francuskiej uroczystości Dnia Pamięci ofiar tych obozów koncentracyjnych.

Uroczystość odbędzie się (początek o godz. 11.00) na skraju lasu pomiędzy Karlshagen i Peenemünde, na terenie dawnego tajnego Ośrodka Doświadczalnego sił lądowych Wehrmachtu. Jednego z dwóch. Obok znajdował się drugi, należący do Luftwaffe, gdzie konstruowano i testowano m.in. rakietowe pociski V-1 oraz samolot o napędzie odrzutowym Me-163.

Oba wykorzystywały pracę robotników przymusowych, jeńców wojennych oraz więźniów obozów koncentracyjnych z całej okupowanej Europy.

Głównym organizatorem uroczystości 13 października jest niemieckie stowarzyszenie Polsko-Niemieckie Forum Kultury Regionu Ujście Odry (Deutsch-Polnisches Kulturforum Odermündung).

Wezmą w niej udział m.in.: w imieniu dr. Jerzego Margańskiego, Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej w Berlinie Tadeusz Oliwiński, kierownik Wydziału Konsularnego berlińskiej Ambasady RP, Sebastian Schröder, sekretarz stanu w Ministerstwie Oświaty, Nauki i Kultury Meklemburgii-Pomorza Przedniego, dr Regina Heubaum z Fundacji Miejsca Pamięci Buchenwald i Mittelbau-Dora oraz Francoise Bulfay, przewodniczący francuskiego stowarzyszenia pamięci ofiar deportacji (Commission Dora-Ellrich der Fondation pour la Mémoire de la Déportation) i Jean Pierre Thiercelin z tej samej Fundacji Pamięci Deportacji / Fondation pour la Mémoire de la Déportation, obaj z Paryża.

Jako honorowy gość obecny ma być również Louis Garnier, który jako dawny deportowany 44259 i więzień obozu koncentracyjnego przeżył piekło KZ Mittelbau-Dora, gdzie rakiety V-2 produkowano seryjnie.

A także przeszło 100 uczniów oraz nauczycieli dziewięciu polskich i niemieckich szkół, ze Szczecina, Wolina, Świnoujścia, Ahlbeck, Ückeritz i Greifswaldu i Mariusz Siemiątkowski, kierownik Ośrodka Spotkań i Kształcenia Młodzieży Golm (Narodowy Związek Opieki nad Niemieckimi Grobami Wojennymi / Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge) w Kamminke koło Świnoujścia.

Obok nich przedstawiciele polskich i niemieckich samorządów z wysp Uznam i Wolin, w tym Eugeniusz Jasiewicz, burmistrz Wolina, a także Ryszard Banaszkiewicz, dyrektor Muzeum Regionalnego w Wolinie, przedstawiciele Euroregionu Pomerania i mieszkańcy obu wysp.

Podczas uroczystości Jan Czapski, 13 letni skrzypek ze Szczecina (uczeń Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 6 i Państwowej Szkoły Muzycznej II Stopnia) wykona specjalnie skomponowany na tę okoliczność, przez Jana Węglowskiego z Wrocławia, utwór “In memoriam”.

Drugą, nie mniej ważną częścią Dnia Pamięci będzie spotkanie polskich i niemieckich uczniów oraz ich nauczycieli z francuskimi gośćmi, zwłaszcza Louisem Garnier (w sali konferencyjnej Hotelu „Seeklause” w pobliskim Trassenheide, godz. 13.30-15.00).

Ściśle tajne ośrodki doświadczalne wojsk lądowych i powietrznych Wehrmachtu, konstruujące i testujące rakietowe Wunderwaffen III Rzeszy powstały na wyspie Usedom / Uznam w roku 1936 i zajmowały powietrznię całego Cypla Peenemünde, począwszy od Karlshagen.

Po ich wykryciu i stopniowym rozpracowaniu przez alianckich (tj. polskich, luksemburskich, francuskich, duńskich i brytyjskich) agentów wywiadu ośrodek doświadczalny wojsk lądowych (Peenemünde Południe) został po raz pierwszy zbombardowany przez brytyjskie lotnictwo w nocy 17/18 sierpnia 1943 roku (bardzo
znaczącą rolę w wykryciu zarówno tego ośrodka, jak i rozpracowaniu rakiet V-2 odegrał wywiad polskiej Armii Krajowej).

To po tym nalocie zapadła decyzja, że seryjna produkcja rakiet balistycznych V-2 zostanie przeniesiona w góry Harz, do wykutych w skale podziemnych sztolni w pobliżu Nordhausen, w Turyngii. Zakłady produkcyjne Mittelwerk-Dora pod technicznym kierownictwem Wernhera von Brauna, głównego konstruktora V-2, już na masową skalę zaczęły tam wykorzystywać pracę robotników przymusowych i więźniów specjalnie w tym celu utworzonego przez SS i przez nie zarządzanego obozu koncentracyjnego Mittelbau-Dora. Z pracujących tam około 60 tysięcy więźniów,
wskutek nieludzkich warunków, bestialstwa nadzorców i częstych egzekucji śmierć poniosła 1/3 z nich. Zarówno w Peenemünde, jak w Mittelbau-Dora wśród więźniów najwięcej było Francuzów, Polaków i obywateli sowieckich.

Ośrodki w Peenemünde były jeszcze bombardowane trzykrotnie, tym razem przez lotnictwo amerykańskie.

Po wojnie, aż do roku 1990 pozostały wojskową strefą zamkniętą, najpierw (do 1952 r.) w rękach sowieckich, potem armii NRD.

Po przekazaniu w ręce cywilne znaczna część tego terenu, zwłaszcza lasy, z względów bezpieczeństwa pozostały ogrodzone i zamknięte z powodu nadal znajdujących się tam materiałów wybuchowych, amunicji i substancji chemicznych (w tym być może broni chemicznej). Na tym zamkniętym terenie, administrowanym
przez władze federalne, znajdują się również ruiny, wysadzonej po wojnie w powietrze, ogromnej hali produkcyjnej F-1, na parterze której znajdował się obóz koncentracyjny.

Niewielka część tego terenu, na skraju lasu przy drodze krajowej L 264 i komunalnym (gmina Peenemünde) leśnym parkingu, została udostępniona, by można tam było ustawić Tablicę Pamięci.

Polsko-Niemieckie Forum Kultury Regionu Ujście Odry powstało przed dwoma laty i jest organizacyjną emanacją ruchu obywatelskiego mieszkańców wyspy Usedom, którzy sprzeciwiają się gloryfikacji niemieckich konstruktorów broni rakietowej,
na czele z Wernherem von Braunem i budowanemu przez nich, a nadal żywotnemu mitowi ich geniuszu, których był fundamentem amerykańskich i sowieckich lotów w kosmos. Uważają, że pamięć i przekaz historii Peenemünde powinny w większym, niż dotychczas stopniu być pamięcią nie chwały niemieckich konstruktorów rakiet, a ich hańby i zbrodni.

Stowarzyszeni domaga się m.in. poszerzenia terenu Muzeum
Historyczno-Technicznego Peenemünde zwłaszcza o te miejsca, gdzie znajdowały się obozy koncentracyjne i robotników przymusowych, przekształcenia Muzeum ze spółki wyższej użyteczności (którą jest obecnie, a której udziałowcami są land
Meklemburgia-Pomorze Przednie i gmina Peenemünde) w fundację federalną, utworzenia międzynarodowej Rady Naukowej tego muzeum, a także ustanowienia poświęconego ofiarom tych ośrodków Miejsca i Dnia Pamięci 13 października.

Część tych postulatów jest realizowana przez władze landu, część realizuje samo stowarzyszenie, tworząc fakty dokonane.

W tym roku ukazała się 350-stronicowa publikacja pt. „Raketen und Zwangsarbeit in Peenemünde. Die Verantwortung und Erinnerung” (Rakiety i praca przymusowa w Peenemünde. Odpowiedzialność i pamięć), wydana przez Fundację Friedricha Eberta i zawierająca m.in. materiały z konferencji „Peenemünde z perspektywy ofiar”
(2012 r., Trassenheide). W przygotowaniu jest polskojęzyczne wydanie tej książki.

W trakcie tworzenia jest 7-osobowa Rada Muzeum Historyczno-Technicznego, w której obok ekspertów niemieckich zasiądzie również polski profesor historii i niemcoznawca.

Już po raz drugi w dniu 13 października Forum organizuje symboliczną uroczystość Dnia Pamięci ofiar obozów koncentracyjnych, związanych z produkcją broni rakietowej III Rzeszy.

Aktywność Forum koordynują jej dwaj równoprawni przewodniczący, Niemiec i Polak.

Dotychczas na wyspie Uznam, na cmentarzu w Karlshagen, znajduje się enerdowski pomnik poświęcony „Ofiarom II wojny światowej z Karlshagen und Trassenheide“ . Obok - imienne i bezimienne, indywidualne i zbiorowe groby ok. 2 tysięcy ofiar brytyjskiego nalotu 17/18 sierpnia 1943, żołnierzy, cywilów i więźniów. A także
głaz poświęcony 213 robotnikom przymusowym i więźniom zabitym w tym samym nalocie, w tym 21 Polakom, 23 Ukraińcom, 17 Francuzom oraz pozostałym, nieznanej narodowości.

W poniedziałkowej uroczystości nie weźmie udziału – co znamienne - żaden przedstawiciel Muzeum Historyczno-Technicznego oraz Gminy Peenemünde.

Andrzej Kotula
Polsko-Niemieckie Forum Kultury Regionu Ujście Odry
Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pomerania