Jedna z niemieckich „cudownych broni”, rakietowa V-2 pochłonęła życie co najmniej 30 tysięcy ofiar: przede wszystkim więźniów obozów koncentracyjnych, wykorzystywanych przy jej konstruowaniu i seryjnej produkcji oraz mieszkańców Londynu i innych zachodnioeuropejskich miast, którzy zginęli wskutek rakietowego ostrzału pod koniec wojny. Główny konstruktor morderczej rakiety V-2, Wernher von Braun po wojnie w decydujący sposób przyczynił się do skonstruowania amerykańskiej rakiety Saturn V, która umożliwiła lądowanie amerykańskich astronautów na Księżycu w roku 1969. Podstawą rozwoju amerykańskiej technologii kosmicznej była niemiecka technologia rakietowej broni balistycznej.

Czy zatem Ośrodek Doświadczalny Wehrmachtu w Peenemünde na wyspie Uznam oraz głównego konstruktora rakiet V-2 i Saturn V można uznać za kolebkę i prekursora amerykańskiej drogi w Kosmos?

Niemiecki ruch obywatelski, zrodzony w ubiegłym roku na wyspie Uznam kategorycznie przeciwstawia się takiemu obrazowi historii. Uważa, że Peenemünde powinno być przede wszystkim miejscem pamięci ofiar nazistowskiej Wunderwaffe i hańby niemieckich inżynierów i konstruktorów rakiet, a tamtejsze muzeum w dobitniejszy sposób uświadamiać ich współodpowiedzialność za zbrodnie II wojny światowej.

Amerykański nalot bombowy na niemieckie Swinemünde w marcu 1945 roku pochłonął życie około 20 tysięcy ofiar, w większości niemieckich cywilnych uchodźców przed frontem wschodnim, ale także wielu robotników przymusowych kilku narodowości. Ich szczątki spoczywają dziś na cmentarzu na Górze Golm, na skraju malowniczej rybackiej wioski Kamminke tuż koło polskiego Świnoujścia. Niemieccy i polscy historycy oraz pedagodzy otwartego kilka lat temu Ośrodka Spotkań i Kształcenia Młodzieży Golm, kształtują historyczną wiedzę i wrażliwość młodego pokolenia, uświadamiając mu brutalność i zbrodniczość II wojny światowej, której tragiczną cenę zapłacili zarówno jej sprawcy, jak ofiary. Niemcy i Polacy z różnych pokoleń uczestniczą już wspólnie, obok siebie, w smutnych uroczystościach pamięci zarówno ofiar nalotu na niemiecki port i miasto, jak niemieckiej agresji na Polskę 1 września 1939 roku.

Niewielka przestrzeń polsko-niemieckiej wyspy Usedom/Uznam obok niewątpliwej atrakcyjności turystycznej, jest więc zarazem dobitnym, symbolicznym miejscem pamięci oraz refleksji nad przyczynami i skutkami II wojny światowej.

Czy jesteśmy tego świadomi? Czy dzisiaj, kilkadziesiąt lat od rozpętania i zakończenia wojny, możliwa jest już wspólna polsko-niemiecka kultura pamięci i historycznej refleksji? Czy naszym wspólnym, Polaków i Niemców, problemem nie jest przypadkiem ignorancja, która nazbyt ochoczo eksponuje obraz ostatniej wojny, jako „sensacji XX wieku”, jako fascynujących pojedynków w „stylu płaszcza i szpady”, jako rywalizacji mózgów technicznych geniuszy, którzy wymyślając coraz skuteczniejsze narzędzia zabijania przyspieszyli powojenny rozwój nowoczesnych technologii?

Na te oraz wiele innych pytań spróbują odpowiedzieć uczestnicy polsko-niemieckiej dyskusji pn. „Peenemünde i Golm. Rakietowy ośrodek doświadczalny z obozem koncentracyjnym i cmentarz ofiar wojny. Korzenie i skutki wojny. Historyczna pamięć niemiecka czy międzynarodowa?”, która w środę, 2 października br., o godzinie 17.00 rozpocznie się w Książnicy Pomorskiej (ul. Dworcowa 8, sala im. Zbigniewa Herberta)
Obok polskich historyków i dziennikarzy, główny gośćmi będą historycy i pedagodzy niemieccy: Christian Mühldorfer-Vogt, historyk, b. dyrektor i kurator Muzeum Historyczno-Technicznego w Peenemünde oraz dr Nils Köhler, historyk, dyrektor Ośrodka Spotkań i Kształcenia Młodzieży Golm w Kamminke (Narodowy Związek Opieki nad Niemieckimi Grobami Wojennymi).

Spotkanie w Szczecinie poprzedzi polsko-niemiecką uroczystość upamiętnienia ofiar ośrodka doświadczalnego i obozów koncentracyjnych, gdzie konstruowano i produkowano morderczą rakietę V-2. Uroczystość odbędzie się w niedzielę 13 października br., o godzinie 11.00 w Peenemünde, na skraju lasu, gdzie niegdyś znajdował się jeden z dwóch obozów koncentracyjnych, zarządzanych przez SS.
W późniejszej rozmowie oraz dyskusji (Hotel Seeklause, godz. 14.00 - 17.00) wezmą udział m.in. dr Jens-Christian Wagner z Miejsca Pamięci - Obóz Koncentracyjny Mittelbau-Dora (w górach Harz, dokąd po zniszczeniu Peenemünde przeniesiono produkcję rakiet V), prof. Rainer Eisfeld, członek Kuratorium Fundacji Miejsca Pamięci-Obozy Koncentracyjne Buchenwald i Mittelbau-Dora, autor m.in. demaskatorskiej biografii Wernhera von Brauna oraz prof. Zbigniew A. Kruszewski, polski emigrant, amerykański politolog uniwersytetu w El Paso (Teksas), żołnierz Szarych Szeregów i Armii Krajowej, powstaniec warszawski, wieloletni wiceprezes Kongresu Polonii Amerykańskiej, który przypomni rolę wywiadu Armii Krajowej w wykryciu i rozpracowaniu tajnego ośrodka doświadczalnego Peenemünde oraz samej broni rakietowej V.
A także polscy i niemieccy uczniowie, politycy samorządowi, dziennikarze, naukowcy, nauczyciele, mieszkańcy wysp Usedom/ Uznam i Wolin oraz Szczecina.

Nie bez znaczenia są symboliczne konteksty obu wydarzeń: matka prof. Zbigniewa A. Kruszewskiego straciła życie w obozie koncentracyjnym Ravensbrück (którego filią był formalnie KZ Peenemünde). 3 października, to Dzień Jedności Niemiec, święto państwowe RFN, ale zarazem rocznica pierwszego udanego startu rakiety V-2 w 1942 r. 2/3 października, to rocznica kapitulacji Armii Krajowej, kończącej Powstanie Warszawskie.

Głównymi organizatorami dyskusji 2 października br. w Szczecinie są Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Pomerania, Polsko-Niemieckie Forum Kultury Regionu Ujście Odry, Centrum Dialogu Przełomy (Muzeum Narodowe w Szczecinie) oraz Książnica Pomorska. Uroczystości 13 października w Peenemünde oraz dyskusji w Trassenheide - Polsko-Niemieckie Forum Kultury Regionu Ujście Odry oraz Fundacja Friedricha Eberta.

Andrzej Kotula