Podróż na Chios – mówi świnoujski globtroter – miałem zaplanowaną prawie od roku, bo z takim wyprzedzeniem można kupić stosunkowo tanie bilety lotnicze. Była to moja kolejna wyprawa w celu zebrania materiałów do następnej książki z cyklu opowieści o roślinach, które na stałe zadomowiły się w życiu człowieka. Tematem jednego z rozdziałów będzie mastyks i jego rola nie tylko w historii Chios, która to wyspa słynie z jego produkcji od tysięcy lat (ba, teraz w sklepach można kupić nawet mastyksową wodę sodową). Pistacja, z której pozyskuje się cenną żywicę – zwaną też „Łzami Chios” – to typowy przykład rolniczej monokultury rzutującej częstokroć na egzystencję całych miast, a niekiedy nawet państw. Jak kończy się takie uzależnienie od jednej rośliny, świadczą choćby dzieje ziemniaka i XIX-wiecznej Irlandii, kiedy to zaraza zniszczyła niemal wszystkie uprawy, co doprowadziło do śmierci głodowej wielu Irlandczyków (drugie tyle musiało udać się na emigrację – więcej na ten temat w książce „Rośliny, które zmieniły świat”).

Podobny kataklizm spotkał Chios w latach 80. ubiegłego wieku, kiedy to 2/3 plantacji mastyksowych pochłonęły pożary. Praktycznie dopiero na początku tego stulecia produkcja mastyksu wróciła do normalnego poziomu. Choć pistacja to właściwie krzew, a nie drzewo, to i tak trzeba wiele lat czekać, aż będzie nadawała się do eksploatacji. Troskę i obawę o swój los wyczuwam w spojrzeniach i ruchach Greków spotkanych na dworcu autobusowym, zwłaszcza że z powodu rozszerzającego się pożaru zawieszone zostały połączenia z wioskami i miasteczkami w głębi wyspy. Od czasu do czasu rusza jakiś autobus po otrzymaniu komunikatu, że żywioł akurat nie zagraża na danym odcinku drogi.

W związku z tym panuje straszliwy rozgardiasz. Mimo to pasażerowie ze stoickim spokojem przyjmują tasowanie autobusami przez kontrolera ruchu, który robi to z wdziękiem zawodowego szulera karcianego w Las Vegas.

Niestety, pośród wykrzykiwanych po grecku nazw różnych miast nijak nie mogę się zorientować, który pojazd ostatecznie dokąd zmierza, zresztą destynacja zmienia się co kwadrans. Jedni wysiadają, inny wsiadają – dobrze chociaż, że w takiej kolejności. A jednak moje pierwsze wrażenie pozostaje takie, że wyspa Chios powinna raczej nosić miano Chaos. W końcu po trzech godzinach i pokonaniu 35 km docieram do Mesty, gdzie jestem umówiony z Vassilisem Ballasem – mastyksowym guru, który ma mi objaśnić specyfikę pozyskiwania żywicy.

Nie ma dla mnie zbyt dużo czasu, bo wieśniacy organizują się we własnym zakresie swojego rodzaju straż obywatelską i wyruszają na nocne patrole, by kontrolować, czy pożary przygaszone w dzień przez helikoptery z cysternami wody aby nie wybuchły na nowo. Vassilis odsypia właśnie swój dyżur, dlatego wyruszam na samotny rekonesans.

W połowie drogi między Mestą a Olimpoi spotykam właściciela plantacji. Niestety, w jakimś innym języku niż grecki zna jeszcze mniej słów niż ja w jego ojczystej mowie, a konkretnie dwa: „smoke” i „kaputt”. Ale jego ramię wyciągnięte w kierunku zadymionego wzgórza o dwa-trzy km od nas i gest przeżegnania się – są chyba dla wszystkich zrozumiałe.

Zresztą helikoptery przelatujące nad naszymi głowami częściej niż w serialu „MASH” też świadczą o randze kataklizmu. Gdy opuszczałem Chios mówiło się o szacunkowych stratach sięgających połowy upraw mastyksowych. Mam nadzieję, że te czarne prognozy nie sprawdzą się, choć wracając do stolicy wyspy widziałem pas spalonej ziemi ciągnący się kilometrami. To tragedia dla tych ludzi, których jednym źródłem utrzymania jest pistacja mastyksowa. Z całego serca życzę potomkom Homera, bo to tutaj ponoć urodził się twórca „Iliady” i „Odysei”, których charakteryzują na równi serdeczność i życzliwość, jak i ciągoty do przesiadywania godzinami w ich ulubionych „kafenionach”, by „łzy Chios” oznaczały dla nich wyłącznie obfite zbiory drogocennej żywicy.

źródło: www.iswinoujscie.pl