Zewnętrznym przejawem względnego uspokojenia i stabilizacji, było powstanie w końcu XVIII wieku na Warszowie prymitywnej jeszcze, małej szkółki, która w następnym wieku otrzymała nowe pomieszczenia. Zwolna też powstawały inne instytucje życia społecznego, jak ochotnicza straż pożarna (1892), związek strzelecki, chór kościelny, towarzystwo gimnastyczne, cała gama zakładów rzemieślniczych w tym piekarzy, rzeźników, krawców. Rybacy, głównie przybrzeżni, zamieszkiwali w większości w leżącej nieco dalej na północ, również administracyjnie samodzielnej osadzie nazywanej Osternothafen. Basenik portowy u podnóża latarni morskiej, był miejscem stacjonowania ich łodzi a później i kutrów.

Już przed pierwszą wojna światową, przy nabrzeżach na południe od latarni morskiej znalazły swoje stałe miejsce postoju, okręty cesarskiej marynarki wojennej. Po wojnie zaś, w latach 20-ch stacjonowała tu flotylla tzw. torpedowców, zaś w latach poprzedzających II wojnę flotylla niszczycieli.

Także w początkach XX wieku, zaczęli tu ściągać pierwsi goście poszukujący nadmorskiej ciszy, czystego powietrza i spokoju. Miejscem ich zakwaterowania były domki w nadmorskim osiedlu oraz w Ostswine. Atrakcją dla letnich urlopowiczów, naturalnie poza plażą, była latarnia morska, spacery po wschodnim falochronie i oglądania okrętów wojennych stacjonujących w położonym po wschodniej stronie Świny, porcie wojennym. Z czasem, około 1912 r. powstał tam także Zarząd Uzdrowiska, a na plaży pojawiły się niezbędne dla godziwego wypoczynku instalacje, jak szatnie, natryski itd. Jedna z bardziej wziętych restauracji stojąca nad Świna Sanssouci, pełniła rolę Domu Zdrojowego. Tam odbywały się spotkania gości kuracyjnych, koncerty i zabawy. W odróżnieniu do lewobrzeżnego Świnoujścia, plaża na wschodniej stronie przyciągała amatorów spokojnego, cichego odpoczynku, większego kontaktu z przyrodą niż z tłumem ludzi. Podobnie jak po stronie zachodniej, także tam obowiązywał blisko do lat 30-ch XX w. podział plaży na strefy dla pań, dla panów i dla rodzin. Po drewnianych plażowych budowlach, z wyjątkiem kilku pocztówek i zdjęć, nie pozostał niestety żaden ślad.

W okresie międzywojennym, wraz z powrotem koniunktury gospodarczej, bardzo stara zabudowa osiedla, parterowe o szachulcowej konstrukcji budynki, kryte strzechą, były zastępowane nowymi murowanymi budyneczkami, o bardziej „miejskimi” wyglądzie. Rozpowszechniła się też na terenie całego osiedla ciekawa architektonicznie zabudowa domów drewnianych, lub szalowanych drewnem. Jej coraz rzadszą już pozostałością jest tzw. „ditrichówka”, dom koło przejazdu kolejowego. Ukształtowało się coś w rodzaju centrum osiedla, pozostające takim do dzisiaj. Wyznacznikiem rozwoju, było też wzniesienie nowego, murowanego kościoła, co wynikało z usamodzielnienia się miejscowej gminy wyznaniowej i powstaniem tam parafii. Prace zapoczątkowane zostały w 1908 roku, a już 9 sierpnia 1910 roku odbyło się poświęcenie świątyni. W pobliżu kościoła, w miejsce maleńkiej szkółki, zbudowano nową szkołę, murowaną z czerwonej cegły, wystarczającą dla zwiększonej liczby dzieci. Budynek ten przetrwał do naszych czasów i pełni nadal funkcje oświatowe. Osiedle dysponowało też odpowiednią ilością placówek handlowych i usługowych, pocztą, kinem i paroma restauracjami. Już w początkach lat 20-ch, powstała tu również filia Rostocker Banku. Oznaką zachodzących tu przemian, które określić możemy jako cywilizacyjne, była zmiana jakościowa w proponowanych usługach. Dawne nieliczne karczmy i prymitywne wiejskie sklepiki, oferujące przysłowiowe „smalec, mydło i powidło” zastąpione zostały przez porządne restauracje, sklepy różnych branż w tym nawet delikatesy. Tradycyjnego wiejskiego kowala czy rymarza zastępowali zwolna rzemieślnicy właściwi dla miast: krawcy, szewcy, fryzjerzy, zegarmistrz a nawet zakład fotograficzny i elektrotechniczny.

Było ciekawym, aczkolwiek całkowicie zrozumiałym zjawiskiem, że mimo dostrzegalnych dla każdego, związków ekonomicznych ze Świnoujściem, ówcześni mieszkańcy osady Ostswine, pielęgnowali wręcz swoja odrębność i byli z niej dumni. Mówić można było o silnie rozwiniętym patriotyzmie lokalnym. Nic też dziwnego, że kiedy w 1928 r. ówczesny burmistrz Świnoujścia, Leschke na spotkaniu z mieszkańcami dzisiejszego Warszowa, przedstawił im koncepcję przyłączenia osiedla do miasta Świnoujścia, spotkał się z gwałtownym sprzeciwem. Co bardziej krewcy uczestnicy zgromadzenia, zagrozili nawet, że jeśli raz jeszcze burmistrz i towarzyszący mu dyrektor świnoujskiego zarządu uzdrowiska, z taką propozycją przyjadą, to mogą zostać wrzuceni do Świny i to niezależnie od pory roku. Mimo tak zdecydowanego oporu, zabiegi w tym względzie trwały i w 1929 r. uzyskały pozytywną opinię dyrektora rejencji szczecińskiej dr Höhna. Proces ten postępował jednakowoż powoli. W styczniu 1929 roku miasto przejęło cały szereg parcel portowych, ciągnących się po obu stronach ujścia Świny aż do Kanału Piastowskiego. Były to grunty należące niegdyś do skarbu państwa. Dopiero w dziesięć lat potem, w 1939 r. mimo braku entuzjazmu ze strony mieszkańców, osiedla Ostswine, Osternothafen oraz dwie wioski Klüss i Werder zostały włączone w granice Świnoujścia. Tu należy tylko wyjaśnić, że Ostswine to dzisiejszy Warszów, Osternothafen – osiedle Chorzelin rozebrane podczas budowy portu, Klüss – wioska nazywana po wojnie Klicz później Kazimierzowem, zlikwidowana przez budowę „Odry” i MSR, a Werder to dzisiejsza Ognica. To scalenie administracyjne pozostawało bez wątpienia w związku z procesem militaryzacji całego rejonu ujścia Świny, podporządkowaniem jego potencjału ludzkiego i ekonomicznego potrzebom gospodarki wojennej.

W latach, kiedy przygotowywano koncepcję włączenia strony wschodniej do Świnoujścia, zamieszkiwało już tam całkiem sporo ludzi; w obydwu osiedlach Chorzelinie i Warszowie, łącznie 2200 osób. I chociaż Warszów nabierał coraz bardziej miejskiego charakteru, to jeszcze wówczas na jej obrzeżach, w stajniach i obórkach, znajdowały się 34 konie, 74 krówki, ponad 120 świń oraz blisko 30 kóz.

źródło: www.iswinoujscie.pl