Dr Józef Pluciński • Poniedziałek [16.05.2011, 05:49:05] • Świnoujście
Rozbiórka kościoła Marcina Lutra ( 1 )
fot. Archiwum autora
Cykl opisujący historię powojennych rozbiórek w Świnoujściu chcę zamknąć przypomnieniem likwidacji trzech poniemieckich kościołów w mieście. Najbardziej znanym był duży kościół pod wezwaniem Marcina Lutra, którego pozostałości, już jako „Cafe Wieża” intrygują tak mieszkańców jak i przyjezdnych.
Na początek może nieco historii tego obiektu. Wzniesiony został w latach 1903 – 1906 za środki pochodzące z fundacji, którą powołała do życia pani Heyse, przekazując w testamencie na ten cel, bardzo dużą jak na owe czasy kwotę miliona marek. W 1902 roku podjęta została decyzja o wzniesieniu dużej świątyni w północnej części miasta, w bezpośredniej bliskości nowopowstałej dzielnicy nadmorskiej. Opracowanie projektu, a później też kierowanie budową zlecono jednemu z najwybitniejszych ówczesnych architektów, znawcy gotyku, berlińczykowi nazwiskiem Fritz Gottlob.
Projektant i budowniczy kościoła, wybitny znawca budownictwa gotyckiego Fritz Gottlob. (fot. Archiwum autora
)
Kamień węgielny został położony w sierpniu 1903 roku, a już 29 marca 1906 r. odbyło się poświęcenie świątyni i pierwsze w niej nabożeństwo. Nieco informacji o samym kościele. Była to budowla niezwykle starannie, a solidnie wykonana z mocnej palonej cegły, na granitowej podmurówce w stylu i detalach nawiązująca do klasycznego pomorskiego gotyku. Sklepienia, łuki otworów okiennych i wejść, wykonane były zgodnie z kanonami gotyckiej sztuki budowlanej, jako że budowę prowadził najwybitniejszy znawca i miłośnik północo - niemieckiego gotyku. Więźba dachowa i wiele innych konstrukcji wykonanych zostało już ze stali, co było ustępstwem na rzecz nowoczesności; drewnianą natomiast była konstrukcja smukłej wieży, w której zawisły 4 dzwony, odlane przez szczecińską firmę Voss i Synowie. Kościół bardzo dokładnie nawiązujący do gotyku, był budowlą trójnawową mieszczącą drewniane ławki dla ponad 1000 osób.
Wnętrze kościoła Marcina Lutra, ok. 1935. (fot. Archiwum autora
)
Oświetlenie dawały wysokie, łukowato sklepione okna z witrażami i dodatkowo wielkimi kandelabrami z żarówkami elektrycznymi. Posadzka wyłożona była granitowymi płytami, dostarczonymi aż z Bielawy. Z tego samego materiału wykonane były też schody, podmurówka i niektóre detale architektoniczne. Nad wejściem głównym, wznosił się prospekt doskonałych organów zbudowanych i zainstalowanych przez firmę Grünberga ze Szczecina. W bezpośredniej bliskości świątyni, zbudowano obszerny dom pastora, będący jednocześnie domem parafialnym. Zaprojektowany był również przez Gottlob’a, i swą architekturą nawiązywał także do gotyku, co podkreślały mury z dobrze palonej, czerwonej cegły. Więźba dachowa, stropy i schody, także w tym budynku, wykonano już z materiałów nowoczesnych, z betonu i stali. Szersze potraktowanie strony materiałowo technicznej obu budowli nie jest sprawą przypadku, miało to bowiem istotne znaczenie dla ostatecznych ich losów.
Na pierwszym planie dom pastora, w tle kościół M. Lutra.(fot. Archiwum autora
)
Działania wojenne I jak II wojny światowej, nie spowodowały większego uszczerbku w stanie tych budowli. Niemal bez znaczenia były drobne uszkodzenia, jakich kościół doznał w lecie 1943 r. w wyniku eksplozji w jego pobliżu przypadkowo zrzuconej bomby. I tak pozostawało do pamiętnego nalotu na Świnoujście 12 marca 1945 r. W czasie jego trwania, kościół otrzymał bezpośrednie trafienie, w wyniku którego uszkodzone zostało krzyżowe sklepienie nawy głównej, poszycie dachu i niezbyt mocno także blaszane poszycie wieży. I to w zasadzie były jedyne uszkodzenia kościoła. W warunkach sprzyjających w czasach pokoju, usunięcie szkód możliwe było w ciągu kilku miesięcy. W tym wypadku, staraniem pastora, ograniczono się jedynie do prób przykrycia otworu w stropie, by zapobiec zalewaniu wnętrza kościoła, dalsze naprawy pozostawiając na lepsze czasy. Te jednakowoż nie nastąpiły.
Po zajęciu miasta przez jednostki rosyjskie, uszkodzony kościół nie był użytkowany, stał opustoszały. Ponieważ znajdował się on w bezpośredniej niemal bliskości dzielnicy nadmorskiej, często odwiedzany był przez stacjonujących tam żołnierzy rosyjskich. Dla nich, opuszczony kościół był symbolem religii, a więc „opium dla mas”. Profanacjom i dewastacji końca zatem nie było. Jak z relacji wynika, dziełem Rosjan było zrzucenie i rozbicie 4-ch dzwonów, zniszczenie znajdujących się we wnętrzu niektórych obrazów, figur i elementów wyposażenia. Stanu tego nie zmienił fakt, że od jesieni 1945 r. kościół znalazł się na terenie znajdującym się w zarządzie polskim. Świątynia w dalszym ciągu pozostawała pusta, bowiem dla osiedlonych tu Polaków, była miejscem obcym, w którym jak mawiano „ mieszkał niemiecki Pan Jezus”. Do dewastacji dokonywanych przez żołnierzy rosyjskich, dołączyli zatem nasi rodzimi dewastatorzy. Ponieważ problemem było wówczas zaopatrzenie w opał, do pieców trafiły ławki, elementy stolarki a nawet pięknie rzeźbiona ambona. Dzieła zniszczenia dopełniały dzieciaki, które dla zabawy niemiłosiernie wręcz demolowały wszystko, piszczałki organów, witraże, resztki żyrandoli, zrzucały dachówki, cegły itd. Mimo to, jeszcze w początkach 1950 roku, świątynia kwalifikowała się do remontu, a nawet jak świadek z tamtych lat twierdził, można tam było jeszcze odprawiać nabożeństwo. Już niestety nieżyjący świnoujski historyk Andrzej Wroński wspominał, że w latach 50- ch, oglądał piękne malowidła ścienne. Nie inaczej było z domem pastora, który aczkolwiek działaniami wojennymi nie był tknięty, bardzo szybko pozbawiony został drzwi, okien i podłóg, nie mówiąc o wyposażeniu. Został on rozebrany jako pierwszy, jeszcze w ramach planowych działań Akcji Rozbiórkowej. Poszerzono w ten sposób boisko pobliskiej szkoły.
Opisywana świątynia około 1960 roku. (fot. Archiwum autora
)
Parafia kościoła katolickiego w tamtych czasach nie była w stanie przejąć i zabezpieczyć kościoła Marcina Lutra, głównie z materialnych powodów. Był on zatem potraktowany, jak wiele innych sakralnych obiektów, w sposób zgodny z ówczesną doktryną ideologiczną państwa, jako „pomnik klerykalizmu”. O tym, jak dokonała się zagłada tej i innych, znajdujących się w Świnoujściu świątyń, napiszę w kolejnym odcinku.
źródło: www.iswinoujscie.pl
Co się czepiacie, dalej stoi ten sam słup elektryczny co wiadać na ostatnim zdjeciu, wystarczy sie przejsc, róg Piłsudzkiego a Paderewskiego;-)
"Gość • Poniedziałek [16.05.2011, 19:24] • [IP: 83.23.244.**] LUDZIE!! to nie zadna dzicz i niedouczona ciemnota rozbierała miasto!! macie pojęcie co to jest wojna?? to nie były czasy kiedy mogłes sobie snikersa kupic w kiosku! WOJNA!" - kościół rozebrano w latach 60! Prawie 20 lat po wojnie! Nie manipuluj faktami!
Nareszcie rozsądny głos - [IP: 83.23.244.**] z 19:24. Sentymentalizm proniemiecki nie ma tu podstaw, bo liczą się zawsze REALIA wojny i odbudowy, a wiadomo że cały kraj był wtedy w ruinie i najpierw trzeba było odbudować zupełnie rozwaloną stolicę i polskie miasta najbardziej poszkodowane i zaludnione.
Wszyscy, którzy na początku lat 1960-tych mieszkali choćby przy Paderewskiego 18 pamiętają, że zburzono zrujnowaną część kościoła, a cały materiał (gruz, resztki cegieł) pokruszono na miejscu w sprowadzonym młynie i wysypano cały teren ograniczony ul. Boh. Stalingradu (obecnie Piłsudskiego), Paderewskiego i boiskiem Szkoły Podstawowej Nr 1. Akcję wyburzania rozpoczęto (co m.in. i ja widziałem na własne oczy) od zwalenia stalowego krzyża ze szczytu wieży. Dokonano tego za pomocą liny przywiązanej do krzyża i ciągnionej przez stary ciągnik Ursus, zwany potocznie buldogiem.
LUDZIE!! to nie zadna dzicz i niedouczona ciemnota rozbierała miasto!! macie pojęcie co to jest wojna?? to nie były czasy kiedy mogłes sobie snikersa kupic w kiosku! WOJNA! wszystko zniszczone, rodziny rozerwane, brak majątku a najwazniejszym było aby zdobyc troche opału zeby dzieciom było cieplej! i jestem pewien ze kazdy z Was rwał by dechy z tego kosciola az by huczało, jesli wasze dzieci by marzły! i nawet byscie nie mysleli o takich głupotach w stylu: a moze by to odbudowac?... nie było takiej opcji w tamtych czasach. Czlowiek myslal zeby bylo cieplo i zeby cos zjesc i nie przejmował sie pierdółkami czy to zostawic, odbudowac czy nie! Wojna!. zrozumcie to w koncu! mało kto miał buty a wy chcecie zeby w tamtych czasach kosciolek odbudowali??
Drobna uwaga - styl w którym powstał ten kościół to nie gotyk, a neo-gotyk.
powinno się zburzyć ten budynek obok wieży który postawili wtedy! I teraz trzeba wszystko burzyć, poprawiać itd. bo zbudowali je byle gdzie. Wtedy dopiero powstanie 21-wieczny kościół.Mamy plany budowy i do roboty!
Prawie identyczny kościół według tego samego projektu stoi we Wrocławiu na starym mieście.Ta sama wieża, zegary.Zostały w sumie wybudowane trzy kościoły według tego projektu.Trzeci jest w Niemczech.
Do. ..RSHA Gdyby nie wybuchła to by zrobiła otwór o wymiarze bomby a nie było bu uszkodzeń, konstrukcja bomby lotniczej jest taka że : detonator ma zwłokę prawdopodobnie przebiła sufit ścinę i zdetonowała w wejściu schodów ściany północnej na zewnątrz (nie widocznej na zdjęciu)dlatego kupa gruzu i uszkodzona ściana a podmuch zarwał strop, na to wskazywały uszkodzenia.
jak zwykle bardzo ciekawy artykuł...
prawie nie ma takich fachowcow...ale znam dwoch potrafia. tylko wiekowi joz i nie maja komu przekazac...
do Gość • Poniedziałek [16.05.2011, 13:15] • [IP: 83.21.160.***] A, któż to, jak nie dzicz i ciemniaki nakazali rozebrać wiele wspaniałych budynków w mieście? Dzicz i ciemnota niczego dobrego dla Polski nie zrobiła i nie wybudowała, zwiększyła tylko spożycie alkoholu. Budowali, leczyli i uczuli ludzie wykształceni. Ciemnota rządzących ich ograniczała.
Gość Poniedziałek [16.05.2011, 14:21] [IP: 212.183.140.**];;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;
;;;;;;;Ty to chyba po PROCĘTACH takie ŻECZY wypisujesz...
Fakt chyba nie zdajesz sobie sprawy z tego ze jakby wybuchła bomba lotnicza w kościele to nie było by co z niego zbierać. bomba wpadła do kościoła ale nie wybuchła (opaczność boża ;))) )
A mi sie marzy aby rozebrano na cegły 90% kościołów w Polsce a może 99% mnirej by było pychy i katolickiej buty. ZERWAĆ KONKORDAT ! Alleluja i do przodu !
Mówicie o odbudowie?Ja trochę w budowlance jestem jużpare lat i nie widziałem jeszcze fachowca który umiał budowac takie żeczy chćby w małym procęcie.Poprostu takich fachowców juz niema.
Do. ..Dziadka Tylko że ta dzicz i ciemniaki zlikwidowały ANALFABETYZM (w niektórych regionach sięgał 54%) zlikwidowano gruzlicę" lotaryński krzyż"(zakup Remifonu w Szwajcarii) Akcja" W" likwidacja chorób wenerycznych.Zelektryfikowano wsie i miasteczka. To nie propaganda patrz rocznik statystyczny rok 38.Wybudowano zakłady pracy - Świnoujście, ODRA POLIMER, ŚWINOPORT, STOCZNIA, ODLEWNIA, TERMINAL PROMOWY.Obecnie nie" dzicz i nie ciemniacy"to zrujnowało i rozgrabiło a Mamy emigrację za chlebem i wspaniały bazar pod granicą.Jeśli jesteś prawdziwym dziadkiem to masz przyjaciela Niemca o Nazwisku ALZHAIMER.
Kościół otrzymał bezpośrednie trafienie w północną ścianę tak że wejście było z strony północnej zawalone gruzem.Strop Krzyżowy na samym środku był zawalony.Wątpliwość tylko czy - trafienie było przez strop w ścianę czy w ścianę i strop zawalił się od podmuchu. Skłaniam się do wersji drugiej bo można jeszcze dziś zobaczyć ślady po odłamkach na ścianie sądu który jest naprzeciwko kościoła.Podczas nalotu były zrzucane bomby o różnym wagomiarze - przypuszczam że oberwał 100 funtową.Miał bardzo solidną budowę. Można go było odbudować lub przynajmniej zabezpieczyć.Ale wtedy nie było ani ludzi ani środków...To są koszty wojny... Co robili Niemcy z naszymi kościołami w WARSZAWIE.Po upadku powstania szpring komando wierciło dziury i zakładało materiały wybuchowe.i wysadzało.A przykładowo w pierwszym dniu wojny zbombardowali klasztor i kościół na Św.Krzyżu.Rycerze Adolfa tak jak bolszewicy nie uznawali żadnych świętości a nosili na klamrach GOT MIT UNS. A kamieniami nagrobnymi brukowali ulicę...
Widzicie drogie dzieci do czego doprowadzają rządy ciemniaków i dziczy. Dopuścisz takich do władzy to pól miasta zburzą, a resztę zdewastują. Dlatego drogie dzieci uczcie się i stawiajcie na ludzi mądrych.
A czy aby napewno teren na ktorym postawilo Przymorze bloki mieszkalne -koszmarki nalezy do tej spoldzielni ??. ..Odbudowa tego pieknego kosciola jest mozliwa.
odbudowa nie jest juz mozliwa ze wzgledu na teren zajmowany przez wspólnote, a szkoda
a pewnie że odbudować ! jak nie potrafimy wybudować stoczni, portów i innych zakładów to chociaż niech będą kościoły, a nich nieustanne modły za mądrość dla rządzących
Teraz kochamy Niemców, ale wyobraźmy sobie zaraz po strasznej wojnie, w której każda polska rodzina kogoś straciła z rąk niemieckich, ten luterański, gotycki, pruski kościół był obcy dla polskich przesiedleńców ze Wschodu, symbolizował znienawidzonego ducha pruskiego i hitlerowskiego militaryzmu i germanizacji.
Jasne odbudowac, malo jeszcze kosciolow mamy? Nawet kino przerobili na kosciol!
odbudować ten kościół wywalić te koszmarki pseudo bloczki portowe