Zapadły one na konferencji zwycięskich mocarstw w Poczdamie, trwającej od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 r. W jej dokumencie końcowym, nie określono w sposób szczegółowy przebiegu granicy lądowej na odcinku od Gryfina do Świnoujścia, pozostawiając to w brzmieniu: „ byłe niemieckie terytoria na wschód od linii biegnącej od Morza Bałtyckiego , bezpośrednio na zachód od Świnoujścia, a stąd wzdłuż rzeki Odry do zbiegu jej z zachodnią Nysą( … ) będą pod administracja Państwa Polskiego”. Było to zatem jedynie określenie linii granicznej, natomiast szczegółowy jej przebieg w terenie, należało dopiero wytyczyć.

Tuż po zakończeniu konferencji poczdamskiej, gdy już znane były jej postanowienia, w pierwszej połowie sierpnia 1945 r. w Koszalinie zorganizowana została polska grupa operacyjna, kierowana przez Władysława Matulę i Romana Berenta, dla objęcia powiatu wolińskiego. Około 13 sierpnia ekipa ta w składzie około 40 osób udała się z Kamienia do Świnoujścia.

Widok polskich flag i kilkudziesięciu Polaków, w tym części uzbrojonych, dla zamieszkujących tu Niemców było szokiem, stanowił bowiem zaprzeczenie krążących pogłosek o możliwych przyszłych losach tego terenu. Do przejęcia obwodu nie dopuścił jednakowoż ówczesny rosyjski komendant wojenny major Domaszew, który to oświadczył, że stosownych poleceń od swego „naczalsta z Moskwy” jeszcze nie otrzymał. Nie na wiele przydały się tłumaczenia o ustaleniach podjętych w Poczdamie, czy prawne argumenty wygłaszane doskonałym językiem rosyjskim, przez pełniącego rolę tłumacza, majora Grzegorza Wakulińskiego. Ekipa polska została zakwaterowana w dwóch budynkach w centrum miasta a po dwóch dniach, po dobrym, a suto zakrapianym obiedzie, wydanym przez Domaszewa, odprawiona w drogę powrotną. Nie było przy tym dyskusji. Na stwierdzenie Berenta, że nie jest to zgodne z decyzją samego Stalina, Polacy usłyszeli ponoć, że na tym terenie on Domaszew jest jedynym przedstawicielem generalissimusa i tak jak on, może każdego wysłać na „białe niedźwiedzie”. Na kilka tygodni Polacy wyjechali zatem do Kamienia, by tam poczekać na załatwienie wszystkich formalności i uzupełnić skład o brakujący personel. Opisane wydarzenia, jak dotychczas nie znalazły żadnego źródłowego potwierdzenia, poza relacją złożoną w 1962 r. przez Stanisława Kuglina uczestnika tych zdarzeń, a potwierdzoną przez Romana Berenta i G.Wakulińskiego, późniejszego burmistrza Wolina. W każdym razie Niemcy w Świnoujściu wtedy jeszcze odetchnęli z ulgą.

Nadzieje zamieszkujących tu Niemców, zostały jednakże wkrótce ostatecznie rozwiane w wyniku polsko – rosyjskich uzgodnień, dokonanych w dniach 19 - 21 września 1945 r. w Berlinie, Greifswaldzie i Schwerinie. Wiele ciekawych faktów z tym związanych, zawarł w swych wspomnieniach Piotr Zaremba, pierwszy polski prezydent Szczecina, który wraz z ówczesnym pełnomocnikiem Rządu RP na Okręg Pomorza Zachodniego, pułkownikiem Leonardem Borkowiczem, reprezentował stronę polską w czasie owych rozmów. Wymienieni udali się do Berlina, gdzie marszałek Żukow przekazał im kopie oryginalnych map z naniesionymi ustaleniami konferencji poczdamskiej.

Piotr Zaremba tak o tym wydarzeniu pisał: „Fakty były jednoznaczne, mapy w skali 1: 1 500 000 wyraźnie wskazywały przebieg lądowej granicy polsko-niemieckiej, na zachód od Świnoujścia i Szczecina. Naszym obecnie zadaniem, było wytyczenie jej przebiegu, na najbardziej dokładnej mapie sztabowej, w skali 1:100 000, oraz zaznajomienie się w terenie, z niektórymi szczegółami. Liczyliśmy na to, że w ciągu kilku dni prace te ukończymy, ustalając jednocześnie dokładny termin przejęcia przez nas całej wyspy Wolin wraz ze wschodnim skrawkiem wyspy Uznam”

Pierwsze posiedzenie polsko-radzieckiej komisji granicznej odbyło się w Greifswaldzie, 20 września 1945 r., gdzie partnerem delegacji polskiej był generał lejtnant Chabarow. Ponieważ i on nie dysponował dokładniejszymi materiałami i mapami, zdecydowano się na dokonanie jeszcze tego samego dnia, wizji lokalnej w terenie, by ustalić przebiegu granicy w rejonie Świnoujścia. Tak zrelacjonował to Piotr Zaremba: „ ustaliwszy w przybliżeniu miejsce, gdzie nowa granica powinna przeciąć drogę wychodzącą ze Świnoujścia na zachód, zwiedziliśmy pobieżnie samo miasto. Nie było ono zbyt zniszczone wojną, a port obsadzony przez władze, był w ruchu”. Następnego dnia ustalono nieco pośpiesznie przebieg granicy, oraz datę objęcia przez Polaków przypadających im terenów. Sporządzono też stosowny akt i mapy w skali 1:100 000 dla terenów granicznych od Gryfina do Świnoujścia, a właściwie Ahlbecku. Dokument ów, który sygnowali, w imieniu strony radzieckiej generał Chabarow, a w imieniu strony polskiej ppłk. Leonard Borkowicz i Piotr Zaremba, tak opisywał przebieg najbliższego nam odcinka granicy: „ Na północy granica zaczyna się na wybrzeżu Zatoki Pomorskiej w odległości 2000 m na zachód od Świnoujścia. Do brzegu Zatoki Szczecińskiej ( Zalewu Szczecińskiego ) granica dochodzi na południowo-wschodnim krańcu miejscowości Kamionek ( Kamminke ) a w linii prostej przecina zatokę przebiegając między miejscowościami Stare Warpno ( Altwarp ) a wyspą Kahlenberg (… )”

W początkach października Polska Agencja Prasowa przekazała oficjalny komunikat, w treści którego znalazło się stwierdzenie: „ W wyniku rozmów przeprowadzonych pomiędzy delegacją Rządu Jedności Narodowej a dowództwem okupacyjnych wojsk radzieckich w Niemczech ustalono linię graniczną na odcinku Świnoujście – Gryfino, która przebiega w odległości dwóch kilometrów na zachód od Świnoujścia i około dziesięciu kilometrów na zachód od Szczecina”.

Ustalono wówczas także termin przejęcia przez stronę polską ostatniego skrawka przyznanego w Poczdamie terytorium wyspy Wolin i części wyspy Uznam ze Świnoujściem. Jako datę wiążącą przyjęto 4 październik 1945 r. O tym ostatnim akcie bardziej szczegółowo w kolejnym, ostatnim odcinku.

Dr Józef Pluciński

źródło: www.iswinoujscie.pl