Przed ponad 65 laty Świnoujścia zajęły, praktycznie bez walki, oddziały radzieckiej 2 armii uderzeniowej, które weszły do miasta od strony Ahlbecku 5 maja 1945 r. Prawie jednocześnie, o świcie tego dnia, na wschodnim brzegu Świny znalazły się także oddziały 19 armii. Już późnym wieczorem, 4 maja, znalazły się one na Warszowie i usiłowały ostrzelać ostatnie, ewakuujące się z prawego brzegu jednostki pływające. W każdym razie, 5 maja obydwie wyspy i miasto oraz port Świnoujście, znalazły się w rękach rosyjskich. Tego samego dnia radzieckie Biuro Informacyjne nadało komunikat wojenny następującej treści „Wojska 2 Frontu Białoruskiego opanowały w dniu 5 maja Świnoujście – wielki port i bazę marynarki wojennej na Bałtyku oraz całkowicie oczyściły od nieprzyjaciela wyspy Wolin i Uznam”

Miasto w momencie zajęcia go przez Rosjan było niemal wyludnione. Spora grupa mieszkańców opuściła swe domostwa, w momencie zbliżania się działań wojennych już w poprzednich miesiącach, inni oczekiwali jeszcze na jakiś cud i zmianę sytuacji na frontach, niemal do ostatnich dni. Wypędziły ich stąd dopiero opowieści uciekinierów z Prus Wschodnich i Pomorza, o wyczynach rosyjskich żołnierzy. Pozostali już tylko ci, którzy nie mieli dokąd, ani jak uciekać. Po pewnym czasie i względnej normalizacji życia, część z tych, którzy tu pozostawili swe domostwa i dobytek powróciła.

Jednostki rosyjskie w szybkim tempie zajmowały opuszczone obiekty – koszary, magazyny, urządzenia portowe po obu stronach Świny. Rozstawiano też posterunki w ważniejszych punktach miasta i obiektach, takich jak poczta, wodociągi, trafostacje, szpital, lazaret wojskowy, budynki urzędowe.

Niemal natychmiast po zajęciu miasta i powiatu, władzę objął komendant wojenny powiatu Uznam – Wolin. Zadaniem jego było utrzymanie porządku i bezpieczeństwa w mieście, przywrócenie funkcjonowania urządzeń komunalnych, zaopatrzenia dla stacjonujących jednostek i ludności cywilnej. Wprowadzony został obowiązek prac publicznych, reglamentacji żywności itd. Komendanci wojenni miasta, nie byli oficerami liniowymi, ale funkcjonariuszami NKWD ( Narodowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ), stąd też, ich poczynania i decyzje były w pełni respektowane przez nawet starszych stopniem dowódców jednostek bojowych garnizonu.

Niemal natychmiast po wkroczeniu, Rosjanie organizowali tu wojenną bazę Floty Bałtyckiej. Przy nabrzeżach portu zacumowały jednostki bojowe, operujące dotychczas w tej części Bałtyku, rosła liczba stacjonujących tu oddziałów lądowych, magazynów z materiałem wojennym. Szybko uruchomiono port, którego funkcjonowanie było niezbędne m.in. ze względu na prowadzony, już niemal od pierwszych dni władzy Rosjan, wywóz droga morską zdobyczy wojennej. Wjeżdżało na wschód wyposażenie i urządzenia techniczne z licznych fabryczek, warsztatów i magazynów wojskowych oraz cywilnych, z wysp Uznam i Wolin.

W kilka dni po zajęciu miasta, komendant wojenny powołał też cywilne, niemieckie organy administracyjne, urząd kierownika powiatowego ( Landrastamt) oraz zarząd miejski ( Stadtverwaltung ). Organizowali oni i nadzorowali prace porządkowe na terenie miasta, rozlokowanie uciekinierów, pomoc dla najbiedniejszych. Do ich obowiązków należało też kierowanie niemieckiej ludności do wykonywanie prac dla wojsk radzieckich oraz kwalifikowanie Niemców do wyjazdu do ZSRR, dla odbudowy tego kraju z wojennych zniszczeń.

Dla obsługi licznych, zajętych przez Flotę Bałtycką obiektów portowych i komunalnych w Świnoujściu i okolicach, Rosjanie zatrudniali niemieckich cywilnych fachowców oraz personel pomocniczy. Obsługiwali oni wszystkie lądowe urządzenia nawigacyjne, promy, holowniki, pilotowali statki, czy wreszcie na potrzeby rosyjskiej bazy łowili ryby, dostarczali żywność. Jako tzw. specjaliści byli oni na swój sposób przez Rosjan chronieni i wynagradzani. Wśród ludności niemieckiej zamieszkującej wówczas w liczbie około 5-6 tysięcy osób, stanowili oni grupę osób uprzywilejowanych, swoistej arystokracji. Z czasem między Niemcami a Rosjanami nawiązały się nawet mniej czy więcej formalne kontakty. Nie bez znaczenia był fakt, że po wojnie zamieszkiwała tu znaczna liczba samotnych niemieckich kobiet. Tak czy owak, dla Niemców zarysowała się tu pewna stabilizacja.

Ponieważ zbliżała się konferencja zwycięskich mocarstw w Poczdamie i ważyły się losy przynależności państwowej tych terenów wśród zamieszkujących tu Niemców krążyły przeróżne pogłoski na temat dalszych ich losów. Wśród przeróżnych hipotez, jednej tylko nie brano pod uwagę, a mianowicie możliwości wcielenia Świnoujścia do Polski. Gdy na mocy decyzji Układu Poczdamskiego to nastąpiło, jak napisał jeden z ówczesnych niemieckich mieszkańców miasta : „świat się nam zawalił”.

Dr Józef Pluciński

O wydarzeniach tych więcej można czytać w mojej książce „Świnoujskie przełomy 1939 – 1959”. Do nabycia w księgarni „Neptun” przy ul. Bohaterów Września oraz w Nautykwariacie na Wybrzeżu Władysława IV.

źródło: www.iswinoujscie.pl