Nie byli to jedynie sezonowi robotnicy szukający zatrudnienia w gospodarstwach rolnych, przy budowie dróg czy inwestycji portowych i wodnych. Coraz częściej docierali tu kupcy, rzemieślnicy, przedsiębiorcy. Niektórzy z nich, dla ułatwienia wymowy czy pisowni zmieniali nieco nazwiska, ale niektórzy pozostawali przy ich pierwotnym brzmieniu i pisowni. W miejscowym dzienniku „Swinemünder Zeitung”, pojawiły się już w tym czasie pierwsze anonse, reklamujące firmy i przedsięwzięcia, założone przez polskich przybyszów. Były to już coraz liczniejsze pensjonaty, zakłady rzemieślnicze, firmy handlowe.
W 1893 roku do miasta nad Świną przybył z wielkopolskiego Wolsztyna młody inżynier, tytułowany hrabią, nazwiskiem Julian Rogoziński. Miał za sobą dobre studia techniczne we Wrocławiu, wiele energii i chęci działania. Do Świnoujścia trafił w okresie, gdy port był intensywnie unowocześniany i przebudowywany m.in. dla celów stacjonowania to cesarskiej marynarki wojennej. Młody przedsiębiorca wyczuł koniunkturę i w 1896 roku założył firmę budownictwa wodnego, dróg i mostów. Było to ze wszech miar trafione przedsięwzięcie. Firma, wkrótce najpoważniejsza w okolicy, wykonywała portowe urządzania i nabrzeża na obecnym Półwyspie Kosa i wielkie prace w obecnym Basenie Północnym. Również po wschodniej stronie Świny nabrzeża dawnego portu rybackiego koło latarni morskiej jak też budowa utwardzonych dróg, były realizowane przez firmę Rogozińskiego. W domu „Rogo”, bo tak go potocznie w Świnoujściu nazywano, kultywowano polskie tradycje, mowę i obyczaje, a na budowach bardzo chętnie zatrudniani byli polscy robotnicy.

W osobie inżyniera, znaczącego sponsora znalazła rozwijająca się gmina katolicka i wzniesiony w tamtych latach kościół katolicki pod wezwaniem Najświętszej Panny Marii „Gwiazdy Morza”. Jak wiadomo świątynię wzniesiono na ówczesnych obrzeżach miasta, przy ulicy Piastowskiej, a pierwsze w niej nabożeństwo odprawiono w 1896 roku. Popularnie nazywano go „polskim kościołem” dlatego, że w nabożeństwach udział brali przede wszystkim wierni pochodzenia polskiego, żołnierze garnizonu, ich rodziny, a w czasie sezonu letniego letnicy przybywający z Wielkopolski, Śląska czy zaboru austriackiego. Ta „polskość” kościoła sprawiała, że do pracy duszpasterskiej, z zasady kierowano tu duchownych znających język polski, w stopniu umożliwiającym przyjmowanie spowiedzi i głoszenia kazań.

W 1898 roku do Świnoujścia sprowadził się z Jarocina znakomity organista Adam Wojciechowski i podjął obowiązki w parafii „ Gwiazdy Morza”. Jego dziełem było tłumaczenie na język niemiecki popularnych polskich pieśni kościelnych w tym najbardziej znanych kolęd a także pieśni ludowych. Był on m.in. także założycielem pierwszego chóru przy kościele katolickim, śpiewającego również polski repertuar przetłumaczony na język niemiecki. Córka jego wydała się za kapelmistrza miejscowej orkiestry wojskowej, który przejął dużo z dorobku swego teścia i włączył do repertuaru kierowanej przez niego orkiestry.

Polonia świnoujska była zbyt małą społecznością, by powstać tu mogły jakieś zorganizowane formy polskiego życia społecznego. Nie leżało to też w interesie władz niemieckich. Polacy spotykali się zatem głównie przy okazji świąt kościelnych czy uroczystości rodzinnych. Na ile szacować można było ich liczbę ? Dość trudne pytanie zważywszy, że nie każdy Kowalski, Szymański czy Kaczmarek, żyjący w tym środowisku, musiał czuć się Polakiem, tak jak w społeczeństwie polskim, ktoś kto nosi nazwisko Miller, Weber czy Szulc, nie zawsze jest Niemcem. W książce adresowej z 1938 roku udało się naliczyć ponad 70 rodzin noszących polsko brzmiące nazwiska.

Dość znaczne zmiany nastąpiły w czasie II wojny światowej. Spośród tysięcy wykorzystywanych do pracy na Pomorzu Zachodnim polskich robotników przymusowych i jeńców wojennych, wielu zatrudnionych było przy wznoszeniu budowli i systemów wojskowych w okolicy Świnoujścia, czy osławionego Peenemünde. Wielu zatrudnionych było w gospodarstwach rolnych, rzemieślniczych, a także w pracach za i wyładunkowych w porcie. Tak po wschodniej, jak i zachodniej stronie Świny, znajdowały się przeznaczone dla nich obozy. W katorżniczej pracy tracili zdrowie a nawet życie, wielu zginęło podczas nalotów alianckich, w tym także podczas tego wielkiego, w dniu 12 marca 1945 r. Tych, którzy zdecydowali się tu pozostać po wojnie, nie było zbyt wielu. W odróżnieniu do innych rejonów decyzja o przynależności tych terenów do Polski zapadła dość późno, a polska administracja zaczęła się tu tworzyć dopiero w końcu 1945 r. Była jednak pewna grupa, którzy pozostali, wśród nich już nieżyjący panowie Lisiak, Darowny czy Teofil Kropski.
A jaki był los tych Polaków, którzy tu osiedlili się i zamieszkiwali w okresie międzywojennym czy nawet wcześniej ? Przyznać trzeba, że nie pozazdroszczenia. Zdecydowana większość zdolnych do noszenia broni, jako obywatele Niemiec powołana została do wojska. Wiele tych rodzin, podobnie jak rdzenni Niemcy, przed wkroczeniem Rosjan ratowało się ucieczką na zachód. Pozostali nieliczni, którzy tu chcieli doczekać przyjścia Polski. I tych chyba spotkał los jeszcze tragiczniejszy. O tym jednak napiszemy w kolejnym odcinku.

źródło: www.iswinoujscie.pl